TẤT TẬT VỀ ĐẦU TƯ TÀI CHÍNH!

Hêlô ae, sau mấy bài bay bổng trên mây về “đạo”, “triết học”, “vũ trụ” thì hôm nay chúng ta lại trở về với “phàm tục” thôi nhỉ, “sóng” nào mà chẳng phải kiếm ăn, hehe

Rút kinh nghiệm lần trước, do viết bài dài quá fb lỗi và ae cũng next luôn chẳng đọc, nên lần này tôi sẽ…..

viết dài hơn….. hehe…

Vì thật ra, viết để viral làm quái gì, nhiều người follow quá là họa chứ chẳng phải phúc.

Nên viết chỉ đơn giản là để chia sẻ những gì mình nghĩ với ae cùng tần số.

Ai đọc thì vui, ai không đọc thì kệ, còn ai thấy xàm thì chủ động block tôi cho nhẹ vía cái nhé…

Bài này,

sẽ dài hơn tất cả những bài trước

(hơn 10.000 từ ~ 2 chương sách) để thông não cho ae về cái gọi là “đầu tư tài chính”.

Đảm bảo đọc xong bài này thì ae sẽ hiểu hết về mấy hoạt động đó. Ko cần phải phí tiền đi học bố con thằng nào nữa.

Bởi đa phần những thằng tự xưng là thầy, đang lùa gà ngoài kia không thực sự hiểu mình đang làm cái quái gì.

….hehe, vừa rồi là "nhân cách thứ 2" trong tôi (thằng Tiến ngông) phá thừng nói chen vào tí thôi, ae bình tĩnh đừng chửi vội......

vì "nhân cách thứ nhất" (Tiến chánh niệm) đang kiểm soát đây rồi.

Tôi sẽ cố gắng viết một cách thật dễ hiểu, và đầy đủ cho ae về mấy hoạt động này, giúp ae có cái nhìn tổng quan, để tự biết cách lựa chọn hướng tiếp cận đúng đắn.

Tất tần tật từ đầu tư cho đến đầu cơ, giao dịch, cá cược, bong bóng, bơm thổi.....

Ae pha 1 ấm trà hoặc cafe, sau đó tìm chỗ nào yên tĩnh ngồi đọc tiếp nhé,

bài siêu siêu siêu siêu...

dài đấy…

hehe…

----------

Ok,

để bắt đầu thì tôi lại xin phép kể cho ae một câu chuyện triết học (đừng sợ, dễ hiểu thôi) của triết gia Plato: "Ngụ ngôn về cái hang."

Mở đầu tác phẩm thứ 7 trong "Cộng Hòa". Plato nói với chúng ta về một số người bị giam cầm trong một hang động kể từ khi mới sinh ra.

Họ luôn sống ở đó và không biết gì về thế giới bên ngoài.

Không có ánh sáng mặt trời, chỉ có những bức tường ẩm thấp và tối tăm. Tất cả những gì họ thấy chỉ là cái bóng của sự vật phản chiếu lên tường, nhờ ánh lửa ở phía sau. (xem thêm hình trên đầu)

Họ ngồi trong hang, ngước lên tường, chăm chăm nhìn những cái bóng của con người, thú vật, đồ đạc, cây cối... và tin rằng đó chính là “thế giới thật”.

Họ trò chuyện về những cái bóng này một cách nhiệt tình và rất tự hào vì trí tuệ cùng sự tinh tế của mình.

Cho đến một ngày, có một người đàn ông đã vô tình khám phá ra cách để thoát khỏi hang và mở đường ra thế giới bên ngoài.

Anh ấy bị lóa mắt bởi sự rực rỡ của ánh mặt trời. Lần đầu tiên, anh ta thấy tất cả mọi thứ được chiếu sáng rực rỡ, đôi mắt của anh dần dần được điều chỉnh và nhìn vạn vật trong hình dạng đích thực của chúng, đây chính là bản chất thực tế của những thứ mà trước kia anh ta biết (thông qua những cái bóng phản chiếu).

Anh ta nhìn ngắm trực tiếp những bông hoa, màu sắc của những con chim, sắc thái của vỏ cây. Anh ta quan sát những ngôi sao và hiểu biết sự bao la tuyệt vời của bản chất vũ trụ. Plato diễn đạt một cách trang trọng:

“Trước đây anh ấy ngắm nhìn những thứ hão huyền, còn giờ đây anh gần hơn với bản chất vốn có của tự nhiên.”

Vì lòng trắc ẩn, người đàn ông mới được giác ngộ này quyết định rời khỏi thế giới tràn ngập ánh nắng phía trên và quay trở lại hang động để giúp đỡ các bạn mình, những người vẫn còn đang sa lầy trong những sai lầm và ngộ nhận.

Bởi vì anh ấy trở nên quá hăng hái với thế giới đầy ánh sáng phía trên, nên hầu như đã quên mất những gì đang diễn ra dưới lòng đất.

Anh ta đi dọc theo hành lang ẩm ướt và trở nên bối rối. Anh ta thấy mọi người hoàn toàn không quan tâm khi anh quay trở lại, cố gắng giải thích cho họ mặt trời là gì hay những cái cây có hình dáng thật sự như thế nào.

Không những vậy, những người sống trong hang còn châm chọc, sau đó nổi giận và cuối cùng âm mưu giết chết anh ta.

---------------

Câu chuyện trên chính là một ẩn dụ rất sát với thực tế đầu tư tài chính ngày nay.

Hầu hết ae chúng ta đều giống như những người trong hang, suốt ngày nhìn vào những “cái bóng” phản chiếu lên tường rồi tưởng đó là bản chất thực tại.

Giá cả.

Thứ mà chúng ta thấy trên biểu đồ, dùng để mua bán, giao dịch với nhau, chính là những cái bóng đó.

Rất nhiều người (trong đó có thể có cả ae) đang cố gắng phân tích, nghiên cứu đặc điểm của những cái bóng này để kiếm lợi nhuận. Đây là nhóm trader theo trường phái phân tích kỹ thuật (Technical Analysis).

Những ae này cho rằng “Giá là tất cả”.

Hiểu được giá là hiểu được thị trường. Mọi người chỉ cần nhìn vào cái bóng là đủ.

Và điều này là đúng!

Họ hoàn toàn có thể giàu lên theo cách đó (tí nữa tôi sẽ thảo luận sau).

Nhưng tiếc là, đa số họ sẽ bỏ lỡ mất vẻ đẹp thật sự của thế giới, tức là bản chất của thị trường, cái "thực tại" nằm ngoài cái bóng.

Giá,

thứ mà ae thấy trên biểu đồ, chỉ là phiên bản phản chiếu của một thế giới khác, bị bóp méo thông qua một "ngọn lửa".

Ngọn lửa này chính là tin tức, media, thiên kiến/cảm xúc của người chơi và đòn bẩy...

Hãy nhìn vào hình bên trên, ae sẽ thấy 3 đường.

Đường màu đen đậm là "giá thật", tức giá trị thực tế của một tài sản có xu hướng tăng trưởng theo thời gian.

Đường màu xanh lá và xanh lam là hai phiên bản giá cả mà chúng ta thấy trên biểu đồ, chính là mấy cái bóng bị phóng đại bởi “ngọn lửa”.

Đường màu xanh lam là phiên bản có beta cao hơn, ae có thể thấy nó “lên voi xuống chó” mạnh hơn cái phiên bản màu xanh lá (beta thấp).

Cái beta cao/thấp này trong chuyên môn gọi là độ biến động tương đối (relative volatility) của một loại tài sản so với thị trường chuẩn.

Nó là thước đo độ nhạy của một tài sản. Beta cao nghĩa là nó “lên voi xuống chó” mạnh hơn thị trường, còn beta thấp thì dao động nhẹ hơn.

Nói nôm na là cùng một thế giới thật (giá trị đen), nhưng mỗi loại tài sản lại phản chiếu ra một cái bóng to nhỏ khác nhau, tùy vào việc nó đứng gần hay xa ngọn lửa (tức gần hay xa cảm xúc thị trường, truyền thông, đòn bẩy...)

Beta phụ thuộc vào thiên kiến/cảm xúc của người chơi trong thị trường, thứ có thể phóng đại/bóp méo giá trị thực tế của tài sản. Ngoài ra, nó còn phụ thuộc vào thanh khoản/vốn hoá, đòn bẩy mà chính bản thân thị trường/tài sản cung cấp.

Ví dụ: Cứt tồ là thị trường có thanh khoản/vốn hoá nhỏ, cung cấp đòn bẩy cao + người chơi FOMO/cảm tính hơn so với chứng khoán truyền thống, nên nó có beta cao hơn. Điều đó là lý do tại sao các loại coin có thể x2, x3 rồi sau đó chia 5, chia 10 chỉ trong vài tháng, còn chứng khoán truyền thống hiếm khi nổ như thế.

Mặc dù có 1 số loại coin đúng là có “giá trị thật” tăng trưởng theo thời gian (nếu ae chưa biết điều đó thì đọc thêm bài “ĐẦU TƯ VÀO CRYPTO LÀ ĐẦU TƯ VÀO CÁI QUÁI GÌ?” tôi đã viết), nhưng do beta cao nên ae trông nó có vẻ giống lừa đảo/bong bóng hơn so với cổ phiếu truyền thống (tí nữa tôi sẽ nói về bọn bong bóng đào lửa này sau).

Nhiều ae trong thị trường chỉ thích chơi Altcoin, vì bọn này có beta cao nhất trong tất cả các loại, tức là khả năng “một bước lên voi” nhanh hơn so với tất cả bọn khác (tất nhiên xuống chó cũng nhanh).

Tuy nhiên mấy ae này thường không biết một điều:

Vì beta của tài sản ảnh hưởng trực tiếp tới beta của danh mục. Nên chúng ta hoàn toàn có thể kiểm soát được tốc độ “lên voi” (cũng như xuống chó) của mình, bằng cách sử dụng đòn bẩy mà ko cần phải chơi hàng rác.

Ví dụ, khi chơi cổ phiếu (có beta thấp), nếu tôi muốn “lên voi xuống chó” nhanh như chơi coin, thì tôi hoàn toàn có thể “đẩy beta” lên cao hơn, bằng cách đi vay thêm tiền để mua tài sản gốc.

Hoặc trường hợp chỉ chơi bitcoin, tôi cũng hoàn toàn tạo ra tăng trưởng vài trăm % như meme bằng cách dùng đòn bẩy.

Cái này trong giao dịch chuyên nghiệp người ta gọi là “tăng exposure tài chính”, nghĩa là tăng “mức độ tiếp xúc của danh mục với biến động”.

Khi đó, không phải là “beta của bản thân tài sản tăng” mà là “beta của danh mục đầu tư tăng”.

Tức là: một đơn vị biến động nhỏ cũng có thể làm cho tài sản của ae chơi cổ phiếu di chuyển “lên voi xuống chó” nhanh ngang với một ae chơi coin.

Ngược lại, tôi cũng có thể “giảm beta danh mục” coin xuống ngang với việc đầu tư một loại cổ phiếu thật, đơn giản bằng cách phân bổ 1 phần vốn nhỏ.

Chẳng hạn như chỉ dùng 5% tài sản để mua, khi đó, danh mục tài sản của tôi cũng chỉ biến động xung quanh mốc 5-20% thôi, cho dù con coin đó có tăng 300% hay mất tới 90% đi chăng nữa….

Cái beta (tức độ nhạy biến động so với thị trường) này, cũng là nguyên nhân khiến cho nhiều ae hay tưởng mình là Warren Buffett.

Đa phần ae khi mới tiếp cận với thị trường đều không hiểu về beta, hay cách quản trị vốn để điều tiết biến động danh mục, nên luôn chọn chơi những con hàng cháy nổ có beta cao nhất: meme coin, cổ phiếu rác/low cap,… thậm chí mấy ae còn full luôn đòn bẩy x100 cho máu.

Điều tất yếu xảy ra là ae có thể 1 bước trở thành tỷ phú.

Nếu may mắn lọt đúng sóng tăng, tài khoản ae có thể tăng từ vài chục triệu thành vài tỷ, từ xe máy cà tàng lên mẹc trong một mùa.

Lúc này ae sẽ tưởng mình là thiên tài, Warren Buffett chỉ là đbrr :))

Nhưng đây chính là đỉnh cao của sự ngu dốt được miêu tả trong hiệu ứng Dunning Kruger: càng ngu thì càng tự tin.

Vì ae không biết gì về quản trị vốn, về chu kỳ, về rủi ro… nên càng dễ ảo tưởng rằng mình đã nắm được tịch tà kiếm phổ...

Sau vài lần nhân tài khoản, bắt đầu thấy mình khác bọt, lên mạng rao giảng đạo lý, viết bài tư duy triệu phú, thậm chí mở lớp dạy trade/đầu tư.

Trong khi đó, những ae thực sự đã hiểu, từng sống qua hết các chu kỳ, thì lại dè dặt hơn hẳn.

Càng trải sự đời, mấy ae này sẽ càng nhận ra thị trường không hề đơn giản.

Giỏi đến mấy cũng chỉ dám nói “tao còn sống”, chứ không dám vỗ ngực tao là vô đối vì đã "tự cung" học tịch tà kiếm phổ :)))

Vậy nên thực trạng hiện giờ là ae sẽ thấy cảnh các “thầy” mọc lên như nấm mỗi khi thị trường xanh, còn đến khi đỏ máu thì chả thấy đâu nữa.

Những ae "thầy" này do chưa trải đủ sự đời, nên không biết là thị trường phải có lên có xuống, chơi hàng cháy nổ cao mãi cuối cùng chắc chắn lại về 0.

Thánh coin James Wynn gần đây chính là ví dụ sống. Tài sản từng lên 10tr đô trong 1 sóng meme, giờ thì chẳng còn gì…. hehe

-------------

Trong bộ phận những ae nghiên cứu cái bóng (theo đuổi trường phái phân tích kỹ thuật), có một phần rất đông ae chỉ quan tâm đến các đường màu xanh, mà không bao giờ thèm nhìn vào đường màu đen. Vì những ae này luôn cho rằng "GIÁ LÀ TẤT CẢ"... hehe...

Và các ae này cũng đúng thôi, hoàn toàn có cách để kiếm tiền/làm giàu chỉ nhờ "cái bóng" đó.

Vì khi ae giao dịch kiểu này, bản chất là đang lấy tiền của những người khác... cũng giao dịch cái bóng giống mình.

Nên nếu có thằng ngu hơn ae, là ae có lãi.

Tức là, tên thật của cái hoạt động này chính là: cá cược ăn tiền.

Ae nào giỏi (hoặc may), ăn được nhiều thì sẽ giàu hơn, còn mấy ae mất tiền (khoảng 95%) sẽ chịu cảnh nghèo khó.

Nghịch lý là ae nào cũng nghĩ mình thuộc 5%, nên mới xảy ra nhiều tấn bi kịch.

Trong thực tế, không bao giờ có chuyện tất cả những người “chỉ giao dịch cái bóng” đều cùng thắng.

Bởi vì bản chất cuộc chơi đó là zero-sum (tổng bằng 0).

Ae thắng => sẽ có người thua.

Ae rút tiền về => tức là đang lấy phần của người khác chưa kịp rút.

Cho nên trong lĩnh vực này, ae chỉ có thể tự bước đi một mình, không thể dựa dẫm vào ai khác, không có win-win, không có chuyện “tất cả cùng giàu”.

Điều này hoàn toàn trái ngược với đầu tư, nơi tồn tại vẻ đẹp thật sự của thế giới tài chính, một “thiên đàng” mà mọi người đều có thể cùng win, nếu tất cả đều biết nhìn vào thực tại (đường màu đen), chứ không phải đường màu xanh (cái bóng).

Để hiểu tại sao lại thế, chúng ta cần quay lại khái niệm về đầu tư giá trị thực thụ.

Cái này thì tôi có nói trong bài "ĐẦU TƯ VÀO CRYPTO LÀ ĐẦU TƯ VÀO CÁI QUÁI GÌ?" rồi.

Nhưng để liền mạch, dễ theo dõi cho những ae chưa đọc bài đó và giúp bài này đạt KPI 10k từ, thì tôi xin nhắc lại.

(Trích đoạn:

------

Khi bạn "đầu tư" vào bất kỳ thứ gì (cổ phiếu, trái phiếu, bất động sản, vàng, hay một quỹ ETF…) bạn luôn (và luôn luôn) đặt cược vào một niềm tin gốc:

"Nền kinh tế sẽ tiếp tục vận hành và tạo ra nhiều của cải hơn trong tương lai."

Tức là:

-Sẽ có thêm hàng hóa được sản xuất.

-Sẽ có thêm dịch vụ được tiêu thụ.

-Sẽ có thêm công nghệ, hạ tầng, năng lượng, và sản phẩm mới được tạo ra.

-Và tổng giá trị toàn bộ nền kinh tế (tức tổng của cải xã hội) sẽ tiếp tục tăng lên.

Cổ phiếu sinh lời vì công ty bán được nhiều hơn, phục vụ nhiều người hơn, tạo ra nhiều giá trị hơn.

Bất động sản tăng giá vì lạm phát, dân số, thu nhập và nhu cầu sử dụng đất tăng lên.

Vàng tăng giá vì tiền bị in ra quá nhiều.

Trái phiếu có lãi vì doanh nghiệp hoặc chính phủ thu được thuế/lợi nhuận, có dòng tiền để trả nợ.

Tức là:

"Đầu tư, suy cho cùng, là một cách đặt cược vào dòng chảy của cải trong tương lai."

Nếu của cải tăng lên, bạn thắng.

Nếu nền kinh tế sụp đổ, bạn thua.

Khi "dòng chảy của cải lớn lên", nó không chỉ làm các doanh nghiệp tăng trưởng.

Mà còn thấm ngược lại vào mọi kênh tài sản khác, trực tiếp hoặc gián tiếp.

Lúc này, tài sản sẽ tăng giá (bền vững, không phải do đầu cơ) nhờ 2 điều:

1. Tăng nhờ giá trị thực mới (value creation):

Đây là khi tài sản tạo ra của cải hoặc liên quan đến hoạt động sản xuất của cải, tức sản phẩm, doanh thu, nhu cầu sử dụng…

Ví dụ: Cổ phiếu Apple, Amazon, Coca Cola…

Đất nông nghiệp, công nghiệp…

2. Tăng nhờ lạm phát và phân bổ lại của cải:

Đây là khi tài sản không trực tiếp sinh ra giá trị mới, nhưng vẫn hưởng lợi gián tiếp từ:

-Lạm phát (do in thêm tiền)

-Sự phân bổ lại những của cải vừa được tạo ra.

Ví dụ: Vàng hoặc một số loại đất tăng không phải vì nó tạo ra thêm giá trị, mà vì có thêm dòng tiền mới chảy vào, có thêm người tranh mua, có thêm nguồn lực trong xã hội.

Vậy, một nhà đầu tư giá trị thực thụ sẽ tìm kiếm điều gì?

Không phải là bánh vẽ hay những lời hứa tương lai.

Không phải là tiềm năng lớn mà chưa có ai trả tiền để dùng.

Không phải là “công nghệ có thể thay đổi thế giới.”

Mà là:

"Một sản phẩm hoặc hệ thống mà ở đó có dòng tiền thật đang (và sẽ tiếp tục) chảy qua, đến từ người có nhu cầu thật, sẵn sàng trả tiền thật."

Nói dễ hiểu thì là:

-Có ai đang dùng nó?

-Có ai sẵn sàng chi tiền để được (tiếp tục) sử dụng/phục vụ?

-Dòng tiền ấy có bền vững, có lặp lại, có mở rộng được không?

Nếu câu trả lời là “có”, đó chính là đầu tư.

Bởi cốt lõi của đầu tư là dòng tiền đến từ nhu cầu thật, có thể chảy qua tài sản liên tục trong nhiều năm.

Điều đó khác hẳn với đầu cơ.

Dòng tiền (tạo ra lực cầu tăng giá) của đầu cơ đến nhờ hy vọng người trước bán lại giá cao hơn cho người sau, trong một cuộc thi xem “ai là kẻ ngốc hơn”.

Khi kẻ ngốc cuối cùng xuất hiện, dòng tiền sẽ biến mất.

-------

.... hết trích đoạn).

Ae thấy đó, nếu tất cả mọi người chỉ đơn giản đầu tư vào những tài sản có giá trị thật, hoặc vào toàn bộ nền kinh tế (ví dụ ETF), thì tài sản của mọi người hoàn toàn có thể cùng tăng lên, đúng bằng tốc độ tăng của dòng chảy của cải xã hội.

Không ai cần phải ăn thua với ai, một “thiên đường” đáng mơ ước…

Nhưng thực tế là hầu hết ae đều nghĩ mình giỏi hơn thằng khác, nên cái thiên đường đó sẽ không bao giờ tồn tại…

Và cũng bởi vì “tổng tài sản không thể tự lớn hơn chính nó”, nên bất kỳ ai giao dịch cái bóng mà thắng, là đang lấy mất phần tăng trưởng đáng lẽ đã thuộc về người khác.

Ae mà trade ăn được 10%, tức là có người vừa mất 10%.

Hoặc nói chính xác hơn là họ mất đi cơ hội kiếm 10%, nếu họ chỉ đơn giản là mua rồi nắm giữ tài sản từ đầu mà không bán.

Lúc này, sẽ có một vài trường hợp xảy ra:

- Trường hợp đầu tiên, là phần tiền bị lấy đi nhỏ hơn mức tăng chung.

Những ae bị lấy mất tiền vẫn sẽ thấy tài sản của mình tăng lên.

Lúc này, ae sẽ tự nghĩ rằng “mình giỏi vãi l…", có lãi là hơn 95% những thằng ngoài kia rồi.

Nhưng thực tế, ae đang thua, bị những kẻ "thắng thực sự" lấy mất lợi nhuận mà không hề hay biết.

Thế nên những nhà đầu tư chuyên nghiệp mới phải so sánh hiệu suất đầu tư với mức tăng chung, nếu không đánh bại được mức tăng này, thì bản chất là đang thất bại.

-Trường hợp thứ 2, phần tiền bị lấy đi cao hơn mức tăng chung, lúc này thì không cần phải nói, ae đang lỗ kép.

-Trường hợp thứ 3, là phần tiền bị lấy đi liên tục luân chuyển, lúc thì người này thắng, lúc thì người kia thắng. Không có ai giành được chiến thắng nhất quán trong dài hạn.

Nếu xảy ra như vậy, thì tất cả những "nhà giao dịch cái bóng" đều là người thất bại, mặc dù tất cả đều thấy tài sản tăng lên.

Nhưng thực chất, tài sản của mọi người không thể tăng nhanh bằng mức tăng chung, do những nhà môi giới/market maker đã lấy đi mất 1 phần lợi nhuận thông qua các khoản chi phí: hoa hồng, spread, lãi vay, swap.... (lại hẹn ae tí nữa nói thêm về mấy ông này sau).

Từ điểm này, ae sẽ bắt đầu thấy phát sinh một vấn đề cho những "nhà đầu tư thực thụ", những người không nhìn vào cái bóng, mà nhìn vào giá trị thực.

Đó là họ cần cái đường màu đen phải tăng lên.

Do chỉ đầu tư, ko giao dịch và hầu như không bán tài sản, nên nếu đường màu đen không tăng, thì về dài hạn, tài sản của họ cũng không tăng.

Tuy nhiên, nhiều ae "nhà đầu tư" lại cho rằng chuyện đó không thể xảy ra.

Rằng nền kinh tế sẽ phải “luôn luôn tăng trưởng.”

Ae có chút sai lầm ở điểm này.

Ae nghĩ nền kinh tế sẽ luôn tăng lên, bởi vì thực tế là ae đang sống trong một giai đoạn phát triển kinh tế mạnh mẽ nhất trong lịch sử loài người.

Từ sau thế chiến thứ 2, nền kinh tế thế giới đã phát triển một cách thần tốc hơn bao giờ hết.

Có khi còn bằng tất cả các giai đoạn trước đó cộng lại (cái này thì tôi phán bừa).

Điều này diễn ra do rất nhiều yếu tố (không tiện bàn thêm ở đây), nhưng nó không có nghĩa là xu hướng này sẽ "tiếp tục mãi mãi".

Giả sử trong tương lai, chiến tranh thế giới nổ ra kéo dài hoặc chúng ta bất ngờ bị một bộ tộc ngoài hành tinh tấn công, các nước/ loài người sẽ phải huy động nhiều nguồn lực để đầu tư vào vũ khí/quốc phòng, nền kinh tế chắc chắn bị chặn lại.

Trong thực tế, kể cả trong điều kiện hòa bình, thị trường chứng khoán ở một số quốc gia, chẳng hạn như Nhật Bản, đã không tăng trưởng kể từ năm 1990.

Nếu ae chỉ đơn giản đầu tư vào chỉ số chứng khoán chung của nước này từ 30 năm trước, thì ae mới chỉ về bờ cách đây vài năm.

Chuyện này không chỉ đúng với chứng khoán, mà còn y hệt với bất động sản.

Tại Việt Nam, nhiều ae hay có câu “mua đất thì không bao giờ lỗ, cứ mua là giàu” như một chân lý bất di bất dịch.

Niềm tin này mạnh đến mức nó đã trở thành "công nghệ lõi" của nước mình.

Tất cả những điều này xảy ra, chỉ bởi vì đa phần người Việt đã sống cả đời trong một giai đoạn đặc biệt:

Nền kinh tế Việt Nam sau đổi mới bùng nổ + dân số tăng vọt.

Kể từ 1990 đến nay, dân số Việt Nam đã phình ra từ 66 triệu lên hơn 100 triệu.

Cộng thêm làn sóng di cư rời quê lên thành phố, khu công nghiệp mọc lên như nấm, FDI đổ vào, lạm phát cuồn cuộn, khiến thu nhập và nhu cầu nhà ở tăng liên tục.

Trong bối cảnh đó, thì ae cứ mua đại một mảnh đất để vài năm sau là hóa “tổng tài”.

Hà Nội thì phình ra gấp nhiều lần với các quận mới. Đất Thái Bình, Nam Định trước từng chỉ vài trăm nghìn/m2, nay thành tiền triệu/chục triệu.

Ai cũng biết chuyện mấy ông mua đất ven khu công nghiệp Bắc Ninh, Bình Dương, Đồng Nai, nhờ sóng công nhân, nhà máy mà lên đời, từ xe máy cà tàng thành Range Rover.

Cho nên, hầu hết người Việt hiện giờ đều mặc định: bất động sản luôn tăng, và sẽ tăng mạnh nhất.

Nhưng ae cần tỉnh táo lại, đó không phải chân lý vĩnh viễn, mà chỉ là một giai đoạn lịch sử thuận lợi.

Thực tế thì Việt Nam đang bắt đầu bước vào thời kỳ đỉnh của dân số.

Tỷ suất sinh hiện nay của chúng ta chỉ còn 1,9 trẻ em/phụ nữ (thấp hơn mức để dân số đi ngang là 2,1).

Điều đó có nghĩa là, sau một thời gian nữa, dân số sẽ bắt đầu giảm => khiến cho cái động lực chính từng giúp giá đất tăng phi mã sẽ không còn.

Trong khi đó, giá nhà hiện nay đã vượt xa khả năng chi trả. Một ae lao động bình thường phải mất 30-50 năm thu nhập mới mua nổi một căn hộ. Trong khi ở nhiều nước phát triển, con số này chỉ 8-10 năm.

Thế nên, cái thời mua bừa một mảnh đất rồi để đó đợi giàu đã sắp hết.

Bds vẫn sẽ tăng, nhưng chỉ đối với những nơi có giá trị sử dụng thật, chứ không còn điên cuồng/bất chấp như trước.

Đây chính là vấn đề đầu tiên (giá trị thật phải tăng) của những ae nhà đầu tư chỉ quan tâm đến đường màu đen (giá trị thật) mà không quan tâm đến đường màu xanh (cái bóng).

Vấn đề thứ hai của những ae này là:

Do cái bóng luôn bị thổi phồng/bóp méo, nên nó rất hiếm khi phản ánh đúng thực tại (giá trị thật).

Khi ae tiến hành “đầu tư”, cái giá mà ae thực sự mua được là cái bóng, không phải thứ mong muốn ban đầu.

Hiện tượng này xảy ra trên tất cả thị trường, nhưng mạnh nhất là crypto.

Mặc dù ở đây vẫn có những đồng coin thực sự có giá trị (như đã nói), nhưng chúng rất ít, thậm chí là chưa bao giờ về đúng cái giá trị thật đó.

Ae sẽ biết điều này nếu hiểu cách định giá các loại tài sản (chắc tôi sẽ chia sẻ trong một bài khác).

Cho nên, nếu ae ko chọn thời điểm rồi mua bừa mà lỡ đu vào đúng đỉnh, thì dù có gọi là đầu tư dài hạn, ae vẫn phải đợi rất lâu trước khi bắt đầu có lời, thậm chí có lời rồi thì cũng chẳng bằng gởi ngân hàng…

Thế là để tránh rơi vào hoàn cảnh đó, mấy ae mới nghĩ ra một chiến lược gọi là DCA (Dollar Cost Averaging).

Theo đó, ae sẽ mua vào liên tục một loại tài sản theo chu kỳ cố định, không quan tâm giá hiện tại là bao nhiêu.

Điều này giúp cho giá mua của ae cuối cùng hội tụ về mức trung bình dài hạn.

Đây quả thực là một chiến lược thiên tài, tuy nhiên vẫn có nhiều ae dùng sai nó.

Ae không mang nó đi mua nắm giữ những tài sản có giá trị thật tăng trưởng (tức đầu tư giá trị), mà lại mang đi để giao dịch.

Đây là một sai lầm cực lớn.

Vì điều làm nên sự “thần kỳ” của chiến lược này là:

Ae cần áp dụng trên một tài sản có giá trị thật luôn tăng, và phải nắm giữ nó thật lâu, gần như không bao giờ bán.

Nếu thời gian nắm giữ quá ngắn, hoặc tài sản đó không tăng giá trị thật, ae sẽ không thể tạo ra lợi nhuận.

Trong khi đó, ae vẫn phải chịu rủi ro đuôi, có thể bị kẹt vốn làm mất đi chi phí cơ hội rất lớn.

Nhiều ae nhà đầu tư thông thường, không biết cách phân tích cổ phiếu, thường chọn một chiến lược đơn giản như sau:

“Liên tục mua vào chỉ số chứng khoán thông qua một quỹ ETF, tức là mua toàn bộ thị trường.”

Những ae này sẽ dùng chiến lược DCA phía trên để kéo giá mua về mức trung bình trong dài hạn.

Đây quả thật là một chiến lược tốt, tuy nhiên, nó có 2 nhược điểm:

- Thứ nhất, ae tưởng mình đang đa dạng hóa, nhưng thực ra lại là tập trung hóa.

Vì điều kiện giả định của ae chính là toàn bộ nền kinh tế chung của quốc gia sẽ phát triển.

Điều này hợp lý nếu đó là một quốc gia có chính trị ổn định, hệ thống cấu trúc kinh tế vững mạnh.

Nhưng như ae biết rồi, không phải quốc gia nào cũng có bộ máy điều hành tốt, đủ để đạt được mức tăng trưởng đều liên tục suốt nhiều năm.

(Điển hình là ví dụ Nhật Bản phía trên).

Ngoài ra, khi ae đầu tư vào ETF, thì bản chất là chỉ đầu tư vào một vài mã cổ phiếu có vốn hoá lớn nhất.

Quá trình này được gọi là “đa dạng hóa ảo.”

Ngày xưa, khi ETF chưa thịnh hành, giá cổ phiếu phản ánh niềm tin của hàng triệu nhà đầu tư đang tự mình cân nhắc: doanh nghiệp này tốt không? rủi ro bao nhiêu? lợi nhuận thế nào?

Còn khi có ETF, tiền của ae không còn suy nghĩ. Nó chỉ chảy theo thuật toán của quỹ chỉ số.

Và cái thuật toán này oái oăm ở chỗ:

cứ công ty nào to thì được sẽ mua nhiều (và càng được mua nhiều) bất kể giá trị thật là bao nhiêu,

còn những công ty nhỏ nhưng tốt thì lại bị bỏ rơi.

Điều này khiến cho các cổ phiếu nằm trong rổ ETF thường xuyên bị định giá quá cao (cái bóng bị thổi phồng), khác xa giá trị thực.

Nhiều quỹ ETF còn nắm chồng chéo cùng vài mã trụ, chiếm phần lớn vốn hóa.

=>Khi có biến, cả đám này sẽ bị bán cùng lúc, làm hậu quả trở nên càng ngày càng tàn khốc hơn.

Điều đó giống như việc ae có 5 căn nhà, tưởng là ngon, nhưng hóa ra lại đều nằm trong một khu, chỉ cần 1 cơn lũ dâng bất ngờ là toang sạch.

- Vấn đề thứ hai của phương pháp này là: ae sẽ không bao giờ có thể đạt được tốc độ tăng trưởng tài sản vượt trội so với thị trường chung, bởi ae chính là thị trường.

Muốn làm được điều đó, ae cần nhiều kiến thức hơn về phân tích từng cổ phiếu riêng lẻ.

Thay vì all in vào 1 quỹ chỉ số, ae có thể chọn lựa ra một vài cổ phiếu có giá trị thật, có tốc độ tăng trưởng lợi nhuận/giá trị mạnh mẽ, và chỉ đầu tư vào một vài loại cổ phiếu đó.

Đây chính là yếu tố chính tạo nên sự khác biệt giữa những nhà đầu tư huyền thoại và nhà đầu tư phổ thông. Trong danh mục đầu tư của họ, chỉ chứa 1 vài cổ phiếu chủ lực, có mức tăng vượt trội thị trường.

Trong trường hợp nền kinh tế hay dòng tiền đi ngang (như Nhật Bản), tài sản của ae vẫn có thể tăng trưởng tốt nếu chọn đúng công ty.

Tất nhiên, vẫn sẽ có rủi ro.

Để làm được thì cần rất nhiều kiến thức, cùng một chút may mắn.

Nhưng theo tôi, đây là cách tiếp cận mạnh mẽ hơn rất nhiều so với việc chỉ đầu tư vào một chỉ số chứng khoán chung.

-------

Trong trường phái những ae nhà đầu tư biết nhìn vào “thực tại” (đường màu đen), còn có một bộ phận khác biết nhìn thêm cả cái bóng, để kết hợp cả hai.

Họ không đơn giản chỉ mua đều theo DCA, mà biết lựa chọn thời điểm cái bóng bị bóp méo so với thực tại để mua vào.

Những ae này chuyên đi săn tìm các cơ hội mà cái bóng bị thấp hơn giá trị thật.

Đây gọi là những “nhà đầu tư giá trị”.

Trên biểu đồ hình đầu tiên, ae sẽ thấy có những lúc các đường màu xanh thấp hơn đường màu đen, chính là lúc như vậy.

Về bản chất, nếu ae mua vào đúng những thời điểm đó, thì thậm chí ae còn chả cần đường màu đen phải tăng trong tương lai.

Vì ae đang mua được một đồng tiền 1 xu với giá 0,5 xu.

Nghe thì gần như là lợi nhuận không rủi ro, ngon nhỉ?

Tuy nhiên, thực tế không đơn giản như thế.

Chưa nói đến việc những cơ hội này ít xuất hiện trong đời thực. Thì dù ae không cần đường màu đen phải tăng, nhưng ae cần nó không đổi, hoặc ít nhất là "giảm từ từ", để có đủ thời gian cho cái bóng hội tụ về.

Một số công ty bị định giá thấp chủ yếu do không được “dòng tiền thiên vị” quan tâm, nên thời gian hồi phục lại giá trị thực tế có thể kéo dài rất lâu.

Mà khi thời gian càng kéo dài lâu, thì rủi ro sẽ càng lớn, bởi tương lai càng xa thì càng bất định.

Biết đâu trong thời gian chờ đợi, công ty gặp biến cố, thị trường khó khăn dẫn đến phá sản….

Hoặc thậm chí chả cần, chỉ đơn giản là ae đã định giá sai (do thiếu thông tin) …. thì sao?

Nói chung là, không đủ thời gian cho cái bóng và thực tế hội tụ lại thì vẫn toang.

Đó là rủi ro mà ae buộc phải chịu.

Làm gì có cái gì gọi là risk-free? Đúng không?

Trong trường phái đầu tư cổ phiếu kết hợp giá trị/giá cả, còn có một bộ phận ae khác, cũng biết lựa cổ phiếu có giá trị thật, nhưng họ lại ko chọn điểm mua tại những thời điểm bị định giá thấp mà chọn điểm mua ở những vị trí cao, dựa vào xu hướng dòng tiền, rồi thoát ra (cũng ở vị trí cao) khi xu hướng đó kết thúc.

Đây gọi là phương pháp đầu tư theo đà tăng trưởng.

Phải thừa nhận rằng đây là một trong những phương pháp đầu tư cổ phiếu phức tạp nhất.

Nó đòi hỏi sự am hiểu toàn diện: từ vĩ mô, ngành nghề, mô hình kinh doanh, báo cáo tài chính, phân tích kỹ thuật, cho tới quản lý vốn và cả tâm lý thị trường.

Tuy nhiên, nghịch lý nằm ở chỗ, dù phức tạp như vậy, nhưng nó vẫn chưa chắc vượt trội hơn so với một phương pháp nghe có vẻ “đơn giản”, đó là chọn mua những cổ phiếu tốt với giá hợp lý và nắm giữ lâu dài.

Warren Buffett chính là minh chứng sống cho điều này.

Ông chỉ tập trung vào những doanh nghiệp tuyệt vời, mua vào ở mức giá “hợp lý”, và gần như không bao giờ bán (kể cả khi cổ phiếu tăng vượt xa giá trị thực).

Phương pháp tưởng như đơn giản đó, suốt gần 70 năm qua, đã vượt mặt hầu hết các chiến lược đầu tư “cao siêu” từng được phố Wall phát minh.

-------------

…Rồi, nghỉ giải lao một tí. Đến chỗ này chắc ae uống hết bố nó cốc trà/cafe rồi. Thôi thì đi pha cốc mới rồi quay lại đọc tiếp nhé :))

Bây giờ, chúng ta sẽ nói thêm về “cái bóng”.

Một ảo ảnh mà đa phần ae ta đang nhìn vào rồi tưởng là sự thật.

Nó chính là thứ tạo nên bong bóng tài sản, cổ phiếu giấy, shitcoin, memecoin,...

Ae hãy nhìn vào hình dưới, đó là mô tả của một “tài sản” (shit coin) không có tí giá trị thực tế nào cả.

Tuy nhiên, thông qua "ngọn lửa" (tức lòng tham, cảm xúc, thiên kiến, truyền thông,...), nó cũng có thể tạo ra một cái bóng có hình dạng rõ ràng, khiến chúng ta nhìn thấy, cảm thấy, và thậm chí phân tích được.

Sức mạnh của ngọn lửa là như vậy.

Nó có thể tạo ra ảo ảnh, và với những người đang sống dưới hang,

ảo ảnh đó là thật.

Họ nhìn vào cái bóng, rồi cá cược, giao dịch, trao đổi với nhau.

Khi đó, kẻ nào hiểu rõ ảo ảnh hơn (hoặc may mắn hơn) sẽ giành chiến thắng.

Lợi nhuận của họ đến từ những kẻ ngốc khác cũng đang giao dịch những cái bóng.

Đây chính là lý do vì sao:

Có những thứ tưởng như chẳng có giá trị gì, hoặc giá trị rất nhỏ,

mà sau một cơn điên cuồng của con người lại trở nên phi lý không tưởng....

Lan đột biến, hoa tuylip, các mô hình ponzi, cổ phiếu giấy, coin meme...

Trong thực tế, có một bộ phận ae thuộc những nhà "giao dịch cái bóng" (những trader theo trường phái phân tích kỹ thuật),

thực sự rất hiểu về ảo ảnh này.

Họ đã hình thành được một sự nhạy cảm và khả năng phân tích đáng kinh ngạc.

Những ae này hiểu rằng:

Cái bóng không hoàn toàn là thứ khách quan.

Nó hoàn toàn có thể bị tác động, điều hướng, bóp méo thông qua chính những người đang giao dịch nó.

Đây chính là điểm giúp họ kiếm tiền.

Vì quá hiểu cái bóng (vượt trội hơn người khác), nên những ae này có thể cảm nhận được khi nào nó bị thổi phồng, khi nào bị bóp méo, chỉ bằng việc quan sát và cảm nhận.

Họ hình thành được một thứ gọi là trực giác thị trường, khó giải thích, nhưng hoàn toàn có thật.

Những ae này có thể hòa mình vào dòng chảy liên tục biến động của cái bóng, kiếm tiền (đến từ những kẻ ngốc hơn) mà không cần phải nhìn vào thực tế.

Họ hoàn toàn có thể trở nên giàu có, thậm chí giàu vượt trội, chỉ bằng việc giao dịch những cái bóng đó.

Thậm chí, có một bộ phận khác còn tự tạo ra cái bóng cho riêng mình, để lừa những người khác kiếm tiền.

Đó chính là mấy dự án ponzi, “đào lửa”, meme coin bơm thổi mà chúng ta vẫn thấy nhan nhản ngoài đời thực.…hehe…

-------

Ngoài việc ae trade cái bóng theo kiểu đoán lên/xuống hay đu theo đám đông, còn có một nhánh trong thế giới “giao dịch cái bóng” mà ae hay mơ tưởng: arbitrage (kinh doanh chênh lệch giá) và market making (tạo lập thị trường).

Nghe mấy chữ này sang mồm vậy thôi, chứ bản chất nó cũng chỉ là "buôn hàng nhanh tay". Kiểu ae mua táo bên chợ Tàu giá 10k, xách về chợ Việt bán 12k. Ăn chênh lệch.

Thời Crypto còn sơ khai, mấy ae đời đầu đúng là từng được trải nghiệm cái gọi là “free money” này.

Hồi đó thị trường mới chớm nên mấy cơ hội này nhiều vô kể. Giá Bitcoin trên các sàn lúc ấy chênh nhau cả cây số.

Ví dụ: Bitcoin trên Coinbase đang có giá 100$, còn bên Poloniex giá 110$. Ae chỉ việc mua bên Coinbase, chuyển qua blockchain sang Polo bán, thế là ăn gọn 10% không cần suy nghĩ. Đúng kiểu nhặt tiền rơi giữa chợ.

Nhưng đời không bao giờ đẹp được lâu.

Khi ngày càng nhiều người phát hiện ra trò này, khoảng cách chênh lệch càng bị thu hẹp.

Dần dần có những ae máu hơn, code hẳn bot cho nó tự quét sàn, tự mua bán, tự chuyển coin sang chỗ khác.

Tốc độ bot nhanh hơn tay ae bấm chuột cả tỷ lần, nên thành ra những ae chơi thủ công toang hết.

Thậm chí sau này, những con bot chạy trên cấu hình yếu, mạng lag, đặt xa máy chủ cũng toang.

Mấy hoạt động này thường diễn ra trong bóng tối, chỉ dành cho dân công nghệ sở hữu phần cứng mạnh, nên có nhiều ae không biết tới.

Ví dụ nổi tiếng nhất mà chúng ta biết đến là gần đây (2022), Sam Bankman-Fried cùng đồng bọn cày ra tiền nhờ trò arbitrage này ở Hàn.

Vì thị trường đó bị quản lý chặt, dòng vốn khó luân chuyển, giá coin thường lệch cả chục %.

Mấy ông thần này gom BTC rẻ bên Mỹ, bắn qua Hàn bán đắt, bỏ túi cả trăm triệu đô.

Nghe thì ngon ăn và ngầu, nhưng ae lưu ý: mấy trò này nhỏ lẻ chúng ta không làm được.

Vì nó liên quan đến hạn mức vốn, pháp lý, ngoại hối, chuyển tiền xuyên biên giới…

Ngoài ra, nếu cơ hội arbitrage xuất hiện, nó sẽ chỉ tồn tại trong vài giây, trước khi bị bot HFT (giao dịch cao tần) hốt sạch. Đó là còn chưa kể đến phí nạp rút, sàn lag, mạng delay, coin kẹt…

Tóm lại, arbitrage giờ đây là lãnh địa độc quyền của bot và MM. Ae nhỏ lẻ không có cửa chen vào.

Thế còn MM (Market Maker) là gì?

Đây là nhân vật quan trọng trong "trò chơi cái bóng", nhưng cũng là kẻ bị hiểu lầm nhiều nhất.

Ko ít ae tưởng MM là mấy thằng phù thủy thích bẻ giá thế nào thì bẻ.

Không hẳn như vậy.

Thực ra, MM giống mấy ông chủ tiệm vàng hơn.

Ông này thì lúc nào cũng trưng ra cái bảng giá: "mua vào 110tr, bán ra giá 112tr."

Họ kiếm ăn bằng spread, chênh lệch giữa giá mua và giá bán.

Ngày xưa thì mấy ông này chủ yếu thuộc ngành ngân hàng, làm nhiệm vụ kết nối người mua/người bán với nhau.

Chẳng hạn: có một ông doanh nhân người Nga muốn mua 1 tỷ Đô la Mẽo với giá mong muốn là 100.

Do số tiền quá lớn, nên ông này không thể tự tìm đủ người bán, ông sẽ báo với MM tại ngân hàng tìm hộ.

Mấy ông MM sẽ dùng quan hệ/dòng tiền để gom USD, họ sẽ chào: "tôi cần mua USD giá 99". Gom xong thì quay đầu bán lại cho ông người Nga kia giá 100, ăn gọn 1 điểm chênh lệch.

Hoặc đơn giản hơn, mấy ông MM vẫn sẽ gom giá 100, nhưng thu của ông người Nga một khoản phí.

Mấy ae làm p2p giao dịch USDT thì chả lạ gì trò này.

Ae sẽ mua USDT với giá thấp, sau đó bán lại với giá cao hơn chút đỉnh.

Lời ít nhưng mà đều, khách tấp nập + volume lớn thì vẫn giàu.

Điểm hay của mấy ae làm MM này là không cần quan tâm thị trường lên hay xuống, mà chỉ cần có người mua/kẻ bán là họ được ăn phần. Nhỏ thôi, nhưng đều, ít rủi ro và ổn định.

Vậy nên, điều mà mấy ae hay nhầm lẫn về MM, nghĩ rằng họ thao túng toàn bộ chuyển động giá cả, thực ra là không phải.

Họ chỉ có động cơ thao túng trong ngắn hạn (cần kết hợp với insider), tại một số thời điểm thanh khoản thấp nhất định (tí nữa sẽ viết thêm về tụi này).

Trong môi trường crypto đời mới, xuất hiện thêm một dạng MM trên DeFi (tài chính phi tập trung), chính là những ae cung cấp thanh khoản (LP) trên Uniswap, Pancake, Curve…

Những ae này chỉ cần quăng tài sản vào 1 pool (ví dụ ETH/USDC), rồi smart contract tự làm vai trò người mua/người bán trung gian cho ae.

Khi trader swap qua lại, ae ăn phí 0.01% - 0.3%....

Thoạt đầu nghe có vẻ ngon, nhưng thực ra là ae đang đóng vai “MM gà điện”.

Vì khi giá chạy mạnh, ae sẽ dính ngay cái gọi là impermanent loss.

Nói nôm na là nếu chỉ hold coin riêng lẻ thì ae lời to, nhưng vì nhét vào pool thanh khoản, coin bị méo tỷ lệ, đến lúc rút ra thì lỗ, còn thua cả ông ngồi im không làm gì.

Trong khi mấy ae MM chuyên nghiệp có hẳn đội ngũ code bot HFT, bot MEV, đặt lệnh hai đầu bid/ask, hedge rủi ro chéo sàn (tránh impermanent loss)… thì ae làm LP trong DeFi nghĩ chỉ cần ngồi im là bú.

Xin lỗi, đời đâu dễ như vậy...

Thực tế, có một kiểu tiếp cận an toàn hơn cho hướng cung cấp thanh khoản này, là làm những pool stable.

Tức là ae sẽ khoá các cặp tài sản ổn định giá so với nhau, chẳng hạn như các stable coin hoặc coin thường/coin stake.

Tuy nhiên, những pool kiểu này thì lại có lợi nhuận khá nhỏ (do có nhiều người tham gia), lãi suất hàng năm của nó thậm chí thấp hơn so với việc chỉ làm lending/stake đơn thuần.

Một số ae khác hoạt động trong mảng này, thì biết thân biết phận hơn, không ham làm MM, cũng ko ham trade chét giàu nhanh, mà nhận ra một cách kiếm tiền khác không phải bỏ vốn khi kết hợp với MM và sàn giao dịch.

Đó là làm tiếp thị liên kết để ăn ref.

Lợi nhuận của các ae này sẽ đến từ việc sàn (là MM hoặc liên kết với MM) chia lại một phần khoản phí họ thu được từ người chơi.

Càng nhiều người/giao dịch càng nhiều thì lợi nhuận ae thu được càng lớn.

Cho nên, mấy ae này sẽ muốn người chơi giao dịch càng nhiều càng tốt, không cần biết có thắng hay không, chỉ cần volume lớn là được.

Họ có động cơ điều hướng những người ref của mình giao dịch nhiều một cách bất chấp: đưa thông tin giả chưa được kiểm chứng, khuyến khích giao dịch ngắn hạn, tặng bot miễn phí, cho vào nhóm vip bắn lệnh lung tung…

Thậm chí, còn có một thuyết âm mưu cho rằng tất cả những kiến thức về giao dịch chúng ta đang học và thảo luận với nhau hiện nay đều do đội ăn ref này soạn ra dưới sự thao túng của MM, nhằm mục đích khiến người chơi giao dịch thật nhiều…

Dù thuyết này là không chính xác, nhưng nó là một ý tưởng đáng để chúng ta suy ngẫm nghiêm túc trong quá trình tiếp nhận kiến thức….

Ngoài mấy chiến lược cung cấp thanh khoản, boot khối lượng để ăn phí này, thì còn một vài chiến lược khác mà môi trường DeFi và blockchain đã tạo ra cho nhỏ lẻ chúng ta.

Những hoạt động này trước đây chỉ có các tổ chức, nhà tạo lập thị trường lớn được tham gia, đó là cho vay (lending), staking (một dạng farm lợi suất dựa trên thu phí hoạt động mạng), looping (thế chấp tài sản nhiều vòng ăn chênh lệch lãi suất), delta-neutral/carry trade (mua spot + short future ăn funding/swap)….

Nếu ae quan tâm thì tôi sẽ viết thêm bài riêng về vấn đề này sau.

Rồi,… nói thêm một chút về sự liên quan của arbitrage và MM.

Arbitrage chính là ông chuyên ship hàng vòng quanh, thấy sàn này 100$, sàn kia 101$ thì lao vào cân lại.

Còn MM chính là ông cắm sạp đứng im ở giữa, lúc nào cũng treo bảng giá mua thấp/bán cao, để mấy ông arbitrage có chỗ mà buôn.

Nhiều khi, mấy ông MM cũng kiêm luôn làm shipper arbitrage.

Hai ông này thực chất là 2 mắt xích của cùng một cỗ máy.

Một bên dựng sạp cố định trong chợ, một bên chạy hàng giữa các chợ với nhau, phối hợp nhịp nhàng.

Mấy ông này cũng chính là lý do mà ae thấy giá của các tài sản ở các sàn khác nhau rất ít khi bị chênh lệch quá nhiều.

Nhờ vào hoạt động của mình, các ông đã giúp thị trường "giao dịch cái bóng" hiện đại nhìn ngoài tưởng hỗn loạn, nhưng thật ra đang được vận hành rất trơn tru.

Tuy nhiên, có một cái khổ cho ae nhỏ lẻ chúng ta chính là phải trả tiền để nuôi 2 ông này.

Mỗi lần ae giao dịch, trao đổi, vào lệnh là ae sẽ bị mất vài đồng phí nhỏ. Spread, hoa hồng, slippage… đang chảy vào túi họ.

Nhiều thì không nhiều, nhưng ngày nào cũng chảy, và ae sẽ nhận ra tổng danh mục mình bị âm dần đều.

Đây cũng chính là lý do lớn (đã nói ở trên), khiến cuộc chơi giao dịch luôn luôn có tổng âm => làm 95% trader bị thua lỗ.

Nhưng trớ trêu thay, nếu không có MM thì ae còn toang hơn.

Lệnh của ae sẽ bị trượt giá kinh hoàng (do không có công nghệ/phương pháp để tìm ra người giao dịch đối ứng), có khi mua xong là lỗ luôn 5%.

Ae cứ chơi mấy con coin rác thanh khoản nhỏ là hiểu cái nỗi sợ này ngay.

Một thánh hold ADA gần đây vừa làm quả swap ngu trượt giá mất 90% đó, hehe

Nói chung, MM vừa là kẻ hút máu, vừa là người giữ cho thị trường vận hành. Vậy nên, dẫu ghét cay ghét đắng mấy ông này, ae vẫn phải chấp nhận sự tồn tại của họ.

Đến đây, sẽ có ae thắc mắc:

“Nếu Market Maker không phải thằng thao túng thị trường, thì rốt cuộc là thằng nào?”

Câu trả lời là: những insider!

Như đã nói ở trên, phần lớn thời gian, MM chỉ là “ông chủ tiệm vàng thân thiện”, đứng quầy thu phí, tạo thanh khoản cho ae mua bán, giữ cho thị trường vận hành mượt.

Họ ăn spread và phí giao dịch, thế là ấm rồi, chả cần, và cũng chả đủ sức để “lái trend”.

Nhưng ở một vài thời điểm nhạy cảm, MM sẽ phải phối hợp với đội insider để thao túng,

nếu không muốn chính mình trở thành nạn nhân.

Đội insider này mới chính là những kẻ “ăn máu đậm” nhất trong bóng tối: chính trị gia, chủ tập đoàn, banker tay to, người viết chính sách, luật sư cấp cao…

Họ đứng ở tầng cao nhất của chuỗi thức ăn, nơi thông tin đến sớm,

và có quyền lực đủ lớn để tạo sóng ở những khúc cua quan trọng.

Nhờ biết trước thông tin, biết trước ai sẽ phản ứng thế nào, họ có thể đặt vị thế trước thị trường, trước khi tin tức công bố, hay đám đông kịp hiểu chuyện gì đang xảy ra.

Nhưng ở đây ae cũng phải hiểu cho đúng:

Đội này cũng không điều khiển toàn bộ thị trường, mà chỉ là có thông tin để đi trước trong một vài thời điểm.

Họ cũng như chúng ta, không thể thoát được khỏi nguyên lý chung vận hành thị trường là “dòng chảy của tiền”.

Macro, ETF flow, cung/cầu tiền, ổn định chính trị, thanh khoản toàn cầu…

mới là thứ quyết định hướng đi dài hạn của giá.

Insider có thể bẻ lái vài phiên.

Nhưng không thể bơi ngược dòng tiền.

Khi nước chảy xuống, thì ai cũng phải trôi, kể cả insider.

Khi nước dâng lên, tài sản tự nổi, kể cả MM.

Không ai thao túng được toàn bộ chuyển động của nước.

Nhiều MM trong những giai đoạn nhạy cảm bắt buộc phải “ngồi chung chiếu” với phe insider để sống sót vì đội này đã biết trước hướng nước sẽ chảy.

Nhất là vào lúc ra tin, họp Fed, M&A, delist/list, tăng vốn, unlock…

những thời điểm mà thị trường thanh khoản mỏng dễ tấn công.

Nếu ví von MM như người giữ quầy, trông sòng bạc, làm cho mọi thứ chạy trơn tru.

Thì Insider là khách VIP, thỉnh thoảng yêu cầu đổi luật tạm thời trong vài ván.

Còn ông chủ sòng không phải là “thằng nào” trong mấy thằng này cả,

mà chính là dòng tiền,

thực thể tổng hợp của tất cả các yếu tố và người chơi,

thứ thuần khiết duy nhất.

Nói đến đây thì lại có một mảng mà nhiều ae "giao dịch cái bóng" rất thích, đó là đọc dòng lệnh (order flow), sổ lệnh (order book) để “theo dấu cá mập”.

Ý tưởng chung sẽ là tìm xem MM/insider đặt lệnh như thế nào rồi bám theo.

Công bằng mà nói, mấy thứ này có giá trị thật sự nếu dùng đúng cách. Nó giúp ae đọc tâm lý thị trường để scalp/ giao dịch trong ngày ngắn hạn, biết chỗ nào có stoploss dày để né bẫy, tránh việc ngồi im rồi bị chờ làm thịt.

Nhưng ae cần lưu ý, như đã phân tích ở trên, đội MM/Insider không thể để điều khiển hướng giá một cách liên tục.

Họ chỉ thực hiện việc đó trong vài thời điểm nhất định (các quyết sách lớn, thị trường quá lệch pha hay thanh khoản mỏng dễ tấn công…).

Nhìn chung, các insider sẽ cho MM vận hành thị trường.

Và đội MM thì lại muốn giá ít có xu hướng để thu phí dễ dàng hơn,

khi đó,

họ sẽ không phải hedge chéo, đảo lệnh phức tạp, tránh rủi ro trượt giá và impermanent loss.

Cái MM thực sự quan tâm, là khối lượng khớp lệnh, chứ không phải hướng đi của giá.

Cho nên, phương pháp đọc dòng lệnh này chủ yếu sử dụng tốt cho giao dịch ngắn hạn tại một số thời điểm nhạy cảm.

Ngoài ra, ae cũng cần nhớ là insider/MM có bot HFT, hệ thống xử lý theo micro giây để che dấu/fake hành động.

Còn ae nhỏ lẻ thì load lại biểu đồ bằng tay, delay cả giây, dùng chuột bấm lệnh. Đó là hai vũ trụ hoàn toàn khác nhau.

Vậy nên, cái mà ae gọi là “theo dấu cá mập” thực chất chỉ là “hít khói”.

Nhiều khi những "dấu hiệu" mà ae cho rằng “MM đang điều khiển” chỉ là kết quả gây ra do nguyên lý cung/cầu của dòng chảy tiền...

Đó là chưa kể, khi giao dịch ngắn hạn, chi phí/trượt giá ae phải chịu rất cao. Tâm lý + áp lực tốc độ sẽ rất lớn, cũng như phải mất nhiều thời gian để theo dõi biểu đồ liên tục, nên nó chỉ phù hợp cho những ae thực sự đam mê đánh ngắn.

Chứ không phải là cách tiếp cận tốt cho những ae muốn có nhiều thời gian rảnh, đạt được sự an nhiên và đi đường dài trong công cuộc đầu tư tài chính.

-------------

Trong bộ phận giao dịch cái bóng, ngoài những ae sử dụng cảm nhận/trực giác,

còn có những bộ phận ae sử dụng phương pháp giao dịch khách quan hơn, dựa trên góc nhìn toán học/khoa học.

Giờ thì ae lại nhìn vào hình trên giúp tôi.

Nhưng lần này, hãy tưởng tượng đường màu đen không phải là giá trị thật của tài sản, mà là “giá trị thật của một chiến lược giao dịch”.

Hai đường màu xanh chính là mô tả quá trình di chuyển tài khoản của ae khi áp dụng chiến lược đó vào thực tế.

Do phân phối ngẫu nhiên, đường tài khoản của ae sẽ chuyển động giống như một đường giá.

Có lên có xuống, có tăng có giảm, nhưng kết quả cuối cùng sẽ đi lên theo hướng của đường màu đen.

Đường màu xanh lam biến động mạnh hơn đường xanh lá, chính là biểu thị cho việc ae áp dụng các mức rủi ro (đòn bẩy) khác nhau.

Khi ae tăng rủi ro mỗi lệnh, thì “beta của tài khoản” sẽ tăng lên.

Ae có thể “lên voi” rất nhanh, nhưng cũng “xuống chó” không kịp gọi mẹ.

Beta càng cao, ae càng dễ trở nên giàu có, nhưng cũng dễ về mo hoàn toàn. Y hệt như việc ae chơi hàng altcoin cháy nổ vậy.

Khi để risk/beta cao, ae đang "tăng mức nhạy cảm của tài khoản với biến động".

Và chính điều đó dẫn tới một chỉ số cực kỳ quan trọng:

Risk of Ruin (rủi ro bị cháy tài khoản hoàn toàn).

Ae hiểu đại khái rằng:

Tăng rủi ro càng cao => Khả năng bị đá ra khỏi cuộc chơi càng lớn.

Muốn chiến thắng dài hạn, ngoài việc kiểm soát giá trị kỳ vọng,

ae còn phải kiểm soát cái Risk of Ruin này.

(nhớ ví dụ James Wynn phía trên ko, đó chính là minh chứng sống của một kẻ ngốc không biết kiểm soát Risk of Ruin).

Nhiều ae trader thường cho rằng chỉ cần cho mình đủ thời gian thì xác suất sẽ quay về đúng kỳ vọng. Nhưng thực tế thì thời gian không thể cứu nổi một kẻ dùng sai đòn bẩy.

Hãy tưởng tượng ae đang có một trò chơi với kỳ vọng dương 0.2R/lệnh, winrate 55%, nghe khá ngon. Nếu trade đều đặn, sau 1000 lệnh gần như chắc chắn sẽ có lãi.

Nhưng chỉ cần ae tăng rủi ro lên x10, Risk of Ruin (xác suất cháy tài khoản) sẽ tăng vọt. Một chuỗi thua ngắn ngủi (mà về mặt xác suất chắc chắn sẽ xảy ra) đủ để đẩy ae về 0 trước khi cái kỳ vọng dương kia kịp phát huy tác dụng.

Với đòn bẩy/rủi ro lớn, càng chơi lâu thì xác suất đụng chuỗi thua chết người càng tiến dần đến 100%. Thay vì chắc chắn thắng do kỳ vọng dương, ae chuyển sang "chắc chắn chết."

Nhiều ae mới giao dịch nhìn tài khoản của mình tăng như tên lửa, tưởng đã tìm ra chén thánh, càng hưng phấn chơi to, nhưng thực ra chỉ đang ở trong một đoạn may mắn ngắn hạn, trong khi chuỗi thua vẫn luôn rình sẵn ở đâu đó. Khi nó đến, toàn bộ lợi nhuận + vốn gốc sẽ bốc hơi.

Đó là lý do tại sao Buffett giàu lên trong 50 năm chứ không phải 5 năm.

Ông ấy không dùng đòn bẩy điên rồ, mà để thời gian làm việc cho mình.

Ngược lại, hầu hết người mới đều chơi hàng beta cao hoặc giao dịch với rủi ro lớn lớn, nên gần như sẽ chắc chắn “về mo” trong vài tháng/vài năm.

-------------

Ok, quay lại nói tiếp về "giá trị kỳ vọng", cái đường màu đen.

Nó chính là thứ quyết định ae có phải người chiến thắng hay không.

Và nó là một thực tại khách quan,

tồn tại độc lập với "sức mạnh tinh thần" của ae.

Cái này thì tôi cũng đã nói nhiều lần.

Ae không thể dùng “ý chí” của mình để biến một trò chơi có kỳ vọng âm thành kỳ vọng dương được.

Hãy nhìn xuống hình dưới, nó mô tả một trò chơi có kỳ vọng âm.

Ngoài đời thực, có đầy rẫy mấy cái trò kiểu như vậy:

-Cờ bạc, lô đề, cá độ bóng đá…

-BO (quyền chọn nhị phân), đánh forex theo cảm tính...

Tất cả mấy trò đó được thiết kế theo toán học (công thức kỳ vọng) với một mục tiêu rõ ràng là làm anh em mất tiền.

Ae càng chơi lâu, ae càng lỗ.

Dù có những giai đoạn ăn đậm (xem đường màu đỏ),

làm ae tưởng mình giỏi, có phương pháp, hoặc có thể gỡ gạc.

Nhưng thực ra đó chỉ là may mắn ngắn hạn. Một phần của phân phối ngẫu nhiên.

Cuối cùng, ae vẫn thua, vì "thực tại" của trò chơi là "kỳ vọng âm".

-------------

Mấy ae theo hệ khoa học, kiểm soát hệ số kỳ vọng này ngoài việc chơi với giá (tức cái bóng) để tìm lợi thế, thì còn chơi với nhiều thứ khác, thuộc về “thực tế” hơn như: GDP, lãi suất, chính sách, vĩ mô, thời tiết,...

Tuy nghe có vẻ ở đẳng cấp rất cao, nhưng mấy ae này vẫn phải gặp một vấn đề, đó là:

"Nan đề quy nạp."

Ae chỉ có thể biết được mình có lợi thế/kỳ vọng dương hay không bằng cách thống kê, kiểm tra quá khứ.

Nhưng như ae biết rồi:

“Quá khứ không thể đảm bảo chắc chắn cho tương lai.”

Trong thực tế, thị trường sẽ liên tục biến đổi khi các biến số mới xuất hiện (tôi đã nói điều này trong nhiều bài viết trước đây), cho nên, việc ae giả định rằng kết quả và những mối liên kết trong quá khứ sẽ luôn lặp lại là một kết luận phổ quát không thể kiểm chứng.

Khi những biến số mới xuất hiện, các liên kết rất có thể sẽ tan rã.

Nói trắng ra thì cái giả định gốc của ae dựa vào “niềm tin” nhiều hơn là khoa học (một kiểu “tôn giáo hóa” công việc trading).

Vậy nên, dù mấy ae này làm theo khoa học bài bản, thì thực chất vẫn cần có tâm linh/hương khói đi kèm, hehe…

-------------

Như đã nói ở phía trên, hầu hết các quỹ và trader trên thế giới, đều không thể đánh bại mức tăng chung của thị trường (95%),

vì tổng giá trị thị trường là có giới hạn.

Những người thắng, thực chất là đã lấy đi phần tiền của những người thua, một khoản lẽ ra họ đã nhận được nếu chỉ đầu tư và không tham gia giao dịch.

Thế nhưng tại sao mọi người lại cứ thích cắm đầu vào cái công việc trông có vẻ ngớ ngẩn đó?

Sao không đơn giản là đầu tư rồi cùng nhau chiến thắng cho nhẹ cái đầu?

hehe,.. ngoài cái lý do là ông nào cũng nghĩ mình giỏi hơn thằng khác nên có thể lấy tiền của thiên hạ về…….

Thì còn một lý do ít người biết nữa, cách mà những “nhà đầu tư thực thụ” tiếp cận với việc giao dịch.

Đó là:

"Họ tìm kiếm sự không tương quan để phòng vệ hoặc làm mượt cho danh mục/hoạt động đầu tư cốt lõi."

Như ae đã biết, cách đơn giản nhất (và cũng có thể là tốt nhất) để kiếm tiền dài hạn, là "đầu tư vào dòng chảy của cải."

Nhưng vấn đề là, cái dòng chảy của cải này không phải lúc nào cũng đi theo đường thẳng.

Nó cũng "lên voi xuống chó", y hệt cách mà ae trade, đánh bạc hay cá cược vậy,

chỉ khác là về dài hạn, nó “gần như chắc chắn” có xu hướng đi lên.

Và vì cái quá trình biến thiên đó, nên có những giai đoạn nền kinh tế sẽ đi xuống (có thể rất mạnh), người ta gọi là khủng hoảng theo chu kỳ.

Đây là một đặc điểm gần như tất yếu, không thể loại bỏ hoàn toàn.

Các cơ quan quản lý/chính phủ đã tìm mọi cách để can thiệp, làm mượt cái chu kỳ này.

Đại khái là họ sẽ đưa ra các chính sách nhằm cố giảm “độ biến động” của tăng trưởng kinh tế xuống (do tăng trưởng quá nóng/sụp quá nhanh đều nguy hiểm).

Nhưng cuối cùng mọi nỗ lực vẫn không đủ hiệu quả.

Nguy hiểm hơn nữa là, cái quá trình “lên voi xuống chó” này còn bị khuếch đại bởi “ngọn lửa”, khiến cho danh mục của các ae “nhà đầu tư thực thụ” vẫn sẽ nhấp nhô điên cuồng theo thị trường.

Mà mấy ae này thì lại không hề thích chuyện đó,

ae thích nó phải luôn đi lên cơ :))

Vậy nên ae bắt đầu nghĩ ra một số phương pháp/chiến lược để kháng lại.

Đầu tiên là “bán khống”, giúp kiếm thêm tiền hoặc bảo vệ danh mục khi thị trường đi xuống.

Rồi đến hedging/phái sinh, pairs trading, carry trade,….

cao cấp hơn thì tạo ra quyền chọn (option), giống như mua bảo hiểm.

Thậm chí còn có những ae không thèm giao dịch giá cả nữa, mà chuyển sang giao dịch “độ biến động” hoặc giao dịch “lợi suất”…

Tức là, mấy ae này không cá cược với nhau về việc giá lên hay giá xuống,

mà cược với nhau về hướng tăng/giảm của độ biến động, hoặc của lợi suất...

Kiểu như mấy ae cá độ bóng đá không chỉ cược thắng thua, mà còn cược tài thẻ, tài góc ấy, hehe…

Đối với các nhà đầu tư thực thụ, mấy hoạt động này không phải là để làm giàu nhanh, mà nhằm mục đích chính là tạo ra một đường tăng trưởng tài sản khác đi, tức là:

"Một cái đường không cùng chiều, không tương quan với danh mục đầu tư chính (buy hold)."

Kể cả khi đường đó không vượt được mức tăng trưởng trung bình của thị trường, thì chúng vẫn mang lại một lợi ích to lớn cho những ae này, đó là giúp họ "giảm độ biến thiên của toàn danh mục."

Chính vì thế, họ sẵn sàng chi hàng tỷ đô, đầu tư cho cả một dàn thiên tài toán học/vật lý nghiên cứu, dẫu biết rằng việc đánh bại thị trường là cực khó (tất nhiên nếu đánh bại được thì càng tốt).

Ví dụ:

Một nhà đầu tư vừa mua nắm giữ chỉ số chứng khoán, vừa sử dụng chiến lược mua thêm quyền chọn bán (put option) với chi phí nhỏ đều đặn liên tục, tức là ae này được “quyền bán khống” chỉ số ở một mức giá cụ thể nào đó (nếu nó tụt qua mức đó, còn ko tụt thì chỉ mất phí mua “quyền bán”).

Nếu làm như này thì bất kể điều gì xảy ra ae vẫn sẽ ăn:

-Giá tăng => danh mục tăng (chấp nhận chậm hơn buy hold)

-Giá giảm mạnh => option bảo vệ => có lãi để buy dip => danh mục vẫn ổn định, không bị giảm sốc.

Hiểu nôm na là những ae nhà đầu tư tìm kiếm các phương pháp giao dịch này đang đi mua bảo hiểm cho danh mục đầu tư chính của mình, chứ không hẳn là “đánh bạc” hay “thích giàu nhanh” như phần lớn chúng ta vẫn nghĩ.

Trên thị trường hàng hóa và tiền tệ, việc giao dịch/phái sinh là một công cụ quan trọng giúp các doanh nghiệp hoặc ngân hàng phòng vệ rủi ro (hedging) trước biến động giá.

Những ae này không hề muốn giá tăng hay giảm mạnh, mà chỉ muốn giá không dao động để hoạt động kinh doanh cốt lõi của mình ổn định.

=>chính vì vậy, họ giao dịch để phòng vệ.

Ví dụ:

Một doanh nghiệp xây dựng ký hợp đồng thi công kéo dài 2 năm, trong đó nguyên liệu chính là thép.

Nếu giá thép bất ngờ tăng 30% giữa chừng, toàn bộ lợi nhuận của họ có thể bay sạch.

Thế là họ mở vị thế mua (long) hợp đồng thép trên sàn phái sinh.

Nếu giá thép thực tế tăng, khoản lời từ giao dịch này sẽ bù đắp phần lỗ do chi phí nguyên liệu tăng.

Ngược lại, nếu giá thép giảm, họ mất tiền trên giao dịch, nhưng lại có thể mua thép ngoài thị trường với giá rẻ hơn.

Tổng thể, hoạt động cốt lõi của công ty an toàn, không bị ảnh hưởng bởi biến động giá.

Tương tự, các hãng hàng không thường hedge giá dầu, ngân hàng thương mại hedge tỷ giá, hoặc các quỹ quốc tế hedge lãi suất...

Tất cả họ đều là những người “ăn thật, làm thật”, giao dịch không phải vì quan tâm lời lỗ ngắn hạn, mà chỉ muốn ổn định dòng tiền và giảm bất định cho hoạt động kinh doanh cốt lõi.

--------

Vậy đó ae, câu chuyện “đầu tư tài chính” không chỉ đơn giản là chọn phe đúng/sai, không phải là “chơi theo cảm tính hay phân tích khoa học”,

cũng không hoàn toàn là cố gắng ăn tiền người khác,…

mà là hiểu mình đang làm trò gì, kỳ vọng ra sao, và cái rủi ro đi kèm nó to cỡ nào.

-Nếu ae đang chơi một trò kỳ vọng âm, thì dù tâm lý có vững, niềm tin có mãnh liệt, cũng chỉ đang tự huyễn bản thân trong hy vọng.

-Nếu ae đang chơi một trò kỳ vọng dương, mà không kiểm soát rủi ro, để risk quá cao, thì cũng như lái xe mà không lắp phanh.

-Nếu ae nghĩ chỉ cần DCA bừa một cái tài sản nào đó mà không có giá trị thực phía sau, thì thực chất ae chỉ đang chia nhỏ thời gian để chết từ từ.

-Nếu ae all-in vào một quỹ chỉ số, tưởng mình đã “đa dạng hóa”, thì ae chỉ đang đánh cược cả đời mình vào sức khỏe chính trị và kinh tế của đúng một chỗ.

-Nếu ae đu altcoin vì nghĩ beta cao là con đường nhanh giàu, mà không biết cách quản trị vị thế, thì ae chẳng khác nào ôm bom nổ chậm.

-Nếu ae trade cái bóng mà tưởng đó là tất cả sự thật, thì thắng cũng chỉ là lấy tiền của thằng ngồi cạnh (hoặc ăn may), chứ chẳng tạo thêm giá trị gì.

-Và nếu ae đầu tư vào cái thật (đường đen) nhưng ảo tưởng nó sẽ luôn luôn tăng mãi, thì ae đã quên mất rằng lịch sử đầy rẫy những Nhật Bản khác, nơi thị trường đã đi ngang cả một đời người.

------

Phù phù... mệt quá ae ạ,.... hehe

Hi vọng nếu đã đọc đến đây thì ae sẽ hiểu được đầu tư/giao dịch tài chính là làm những gì để chọn được cho mình con đường đi đúng đắn.

Không biết tôi viết còn thiếu gì không nhưng tạm thời là như vậy đã,...

Đợi hôm nào trời mát (có thêm đĩa thịt chó ngon ngon) tôi sẽ viết thêm về những vấn đề khác của các hoạt động này sau...

Cũng chả biết là đã được 10.000 từ chưa nhỉ?

Ae nào đếm hộ phát?