Hê lô ae,
Hôm nay tôi muốn nói về một thứ mà gần như ai cũng tin, và càng tin thì đời càng khổ:
“Sự trung bình”.
Từ nhỏ tới lớn, ae ta được dạy rằng thế giới vận hành theo phân phối chuẩn (hình chuông Gaussian - màu xanh phía trên),
Nó là những thứ dễ hiểu, gọn gàng, xoay quanh một cái mức “giữa” nào đó:
-chiều cao trung bình
-thu nhập trung bình
-học lực trung bình
-rủi ro trung bình
Cực kỳ hợp lý, khoa học.
Chúng ta được nuôi lớn trong cái chuông êm ái ấy.
Học giỏi quá thì bị bảo là “hâm”, còn học tệ thì cần ráng tí để “ lên mức khá”.
Và chúng ta được huấn luyện bằng mấy lời khuyên kinh điển:
- “Tìm cái gì ổn định mà làm con.”
- “An toàn là trên hết.”
Vậy nên, khi bước vào đời, không ít người đã bị sốc.
Vì thế giới thật không vận hành như vậy.
Thế giới thật vận hành bằng quyền lực, sự bất đối xứng, và những cú bẻ lái khét lẹt mà không ai báo trước.
Thực tại ngoài kia rất ít khi tuân theo phân phối chuẩn.
Nó tuân theo phân phối đuôi béo.
Nơi mọi thứ quan trọng đều tập trung ở phần đuôi hình chuông.
Nhìn đại bất kỳ ngành nào xung quanh là ae sẽ thấy ngay:
- 20% sản phẩm tạo ra 80% doanh thu.
- 10% dân số nắm 90% tài sản.
- 5% trader ăn gần như toàn bộ thị trường.
- 1% người dùng tạo ra nội dung cho cả thế giới xem.
Tức là sao?
Tức là thành công, tiền bạc, cơ hội, thậm chí may mắn… không hề phân bổ đều.
Nó gom hết vào một đám rất nhỏ, cực nhỏ.
Điều đó cũng giống như rủi ro:
Ae có thể thấy thị trường tăng 364 ngày liên tục, nhưng ngày thứ 365 chỉ cần một sự kiện nhỏ cũng đủ đưa thị trường về lại điểm xuất phát.
Cái nghịch lý của cuộc đời là:
Chúng ta sống trong thế giới phi tuyến, nhưng lại suy nghĩ tuyến tính như học sinh tiểu học.
Đó là một cái bẫy.
Thoạt trông thì vô hại nhưng thực ra cực kỳ nguy hiểm.
Bởi nó khiến ae ta chủ quan, tin rằng mọi thứ sẽ luôn “đều đều”, “ổn ổn”, và “không quá trầm trọng”.
Trong khi trong thực tế, đời chỉ cần một cú tail event là xóa sạch tất cả.
Các cụ nói “gom củi 3 năm, đốt một giờ” là ý như vậy.
Điều trớ trêu hơn của cái thế giới phi tuyến này, là những người sợ rủi ro trong đó lại chính là những người đang ôm rủi ro lớn nhất mà không biết.
Vì sợ biến động nhỏ, họ luôn cố kìm mọi dao động trong đời:
- không dám thử cái mới
- không dám đầu tư phân mảnh
- không dám đổi việc
- không dám đối diện thất bại nhỏ
Họ cố giữ sự “ổn định” ở mọi khía cạnh, và chính vì vậy họ gom toàn bộ xui rủi vào một lần duy nhất.
Cứ nhìn vụ tinh giản biên chế gần đây ở Việt Nam là ae thấy.
Rất nhiều người tưởng rằng xin được một chân trong nhà nước là “ổn định cả đời”,
nhưng không ngờ đến lúc “bị thanh lọc” thì gần như sụp đổ, vì họ không còn chuẩn bị để làm được gì mới nữa.
Chỉ một sự kiện, mà bao năm êm đềm thành… mây khói.
Hoặc ae thử nhìn các bong bóng tài chính xem,
toàn do người ta tin vào ổn định,
cố chống lại những điều chỉnh nhỏ,
để rồi phải chịu một cú sập khủng khiếp gấp bội.
Giống việc nhịn mãi một cục tức, đến lúc phát nổ thì nổ cho nát hết.
Hay như chuyện cháy rừng, ngày xưa người ta cố dập tắt mọi đám cháy nhỏ.
Nhưng giờ họ phát hiện, phải để những đám cháy nhỏ xảy ra để tái cân bằng lại hệ sinh thái.
Nếu không, khi có cháy lớn sẽ vô cùng thảm khốc và không thể kiểm soát được.
Ngay cả cơ thể con người cũng vậy.
Cơ bắp (một trong những thứ ảnh hưởng nhiều nhất tới tuổi thọ và chất lượng sống),
chỉ phát triển khi liên tục chịu đau đớn và áp lực.
Nếu không, nó sẽ teo dần => và kết quả cuối cùng là chúng ta cũng teo.... nhưng thêm dấu huyền.
=>Chính cái thứ “ổn định” mà chúng ta luôn cố tìm, cố giữ,... là mầm mống nuôi lớn khủng hoảng.
Đó là âm sinh dương, như Đạo đã nói từ nghìn năm trước.
Thế giới phi tuyến này thật ra không có cái gì gọi là “ổn định” cả.
Chỉ có những hệ thống, chịu được biến động nhỏ và đủ linh hoạt để hưởng lợi từ biến động lớn.
Taleb gọi đó là những thứ Antifragile, càng bị áp lực nhỏ thì càng mạnh lên.
Đây không phải triết lý suông,
mà chính là "quy luật tiến hóa" tất yếu:
"Chỉ những thứ thích nghi được với phân phối đuôi béo, mới có thể tiếp tục tồn tại."
Nếu ae hiểu điều đó,
ae sẽ biết rằng chúng ta phải thiết kế lại một chiến lược cuộc sống khác đi (so với những thứ được dạy ở trường).
Một chiến lược có khả năng chấp nhận sự cực đoan phi tuyến của thế giới và dùng nó làm đòn bẩy.
Tên gọi của chiến lược này là Barbell Strategy (tạ đòn).
Theo đó, trong tài chính:
-90% tài sản ae để trong những thứ an toàn: BĐS chắc, vàng vật chất, tiền mặt, ETF ổn định…
-10% còn lại cho vào vùng tự do: crypto, startup, kỹ năng mới, bất cứ thứ gì có thể "nổ", tạo bất đối xứng.
Nếu trường hợp xấu nhất xảy ra, ae mất 10%.
Nếu trường hợp tốt, ae đổi vị thế cuộc đời.
Còn nếu không làm gì, ae sẽ chỉ mãi đứng yên để đợi đến "chu kỳ xén lông."
Trong sự nghiệp:
-90% ae làm tốt công việc hiện tại để không chết đói.
-10% ae làm những project ngáo/điên: viết blog, làm video, viết sách, tạo content, mở shop, thử nghệ thuật…
99% trong đó sẽ fail, nhưng chỉ cần 1 cái win là thay đổi toàn bộ cuộc sống.
Trong đời sống cá nhân:
-Hầu hết thời gian ae giữ nếp sống lành mạnh.
-Nhưng vẫn dành 10% năng lượng để mở cửa cho sự kiện bất ngờ: chuyến đi xa, khóa học kỳ lạ, buổi nhậu gặp người mới…
Đời sẽ đổi hướng từ những thứ “ngẫu nhiên hữu ý” ấy, chứ không phải từ 365 ngày “ổn định”.
Hãy luôn luôn nhớ rằng, trong cuộc sống, không bao giờ cố ổn định mình vào bất kỳ cái gì cực đoan, kể cả việc "làm một người tốt tuyệt đối".
Đây chính là cách sống "thuận Đạo",
của một người Antifragile,
không những không sợ hỗn loạn, mà còn nhờ nó mà mạnh lên.
Bởi thế giới này vận hành theo đuôi béo.
Cơ hội lớn nhất đến từ những nơi chẳng ai ngờ.
Tai họa lớn nhất cũng từ chỗ ai cũng cho là “vô hại”.
Nên nếu chúng ta còn cố sống theo kiểu Gaussian, sớm muộn gì cũng bị nó tát cho tỉnh.
Còn nếu chúng ta sống thuận theo luật của nó,
chúng ta sẽ dùng chính sự cực đoan của nó để lớn lên.
Comments
Post a Comment