Trong cuộc sống, có những thứ có thể truyền lại bằng ngôn từ.
Đó là một dạng kiến thức gọi là "tri thức phi ngôn ngữ."
Giống như lái xe hay nấu ăn, bạn không cần phải diễn giải chính xác từng tí một: đánh lái bao nhiêu độ, đạp ga mạnh hay nhẹ, lửa lớn cỡ nào, nêm bao nhiêu muối…
Mà chỉ cần cảm nhận và phối hợp nhịp nhàng các yếu tố đó trong một bối cảnh thực tế luôn thay đổi.
Cái sự “phối hợp nhịp nhàng” đó.
Không dạy được.
Nó chỉ có thể tự hình thành qua trải nghiệm.
Đó là kiểu “biết như thế nào”, chứ không phải chỉ “biết cái gì”.
Dù ban đầu, việc học các kỹ năng thực hành này có thể bắt nguồn từ ngôn ngữ, sách vở, lý thuyết…
Nhưng để giỏi, để thành thạo, thì ngôn ngữ phải biến mất.
Khi đó, cái biết sẽ trở thành cái phản xạ.
Một số kỹ năng thực hành mất nhiều thời gian hơn để thành thạo,
vì chúng đòi hỏi phải kết cấu lại nhiều mảnh kiến thức rời rạc hơn.
Nghề săn là một ví dụ điển hình.
Nhiều nghiên cứu nhân học đã chỉ ra rằng:
Phải mất hơn mười năm để một người trở thành thợ săn giỏi.
Ở nhiều bộ tộc, những người đàn ông ngoài bốn mươi tuổi mới là những người săn hiệu quả nhất.
Trong khi đó, các thanh niên trẻ không hề thiếu kiến thức.
Họ cũng hiểu rõ môi trường tự nhiên, phân biệt được hàng trăm loài chim, bắt chước tiếng hót của chúng,...
Họ cũng biết đọc dấu vết, ngửi được mùi nước tiểu của thú rừng, sử dụng cung tên điêu luyện…
Nhưng họ vẫn không săn giỏi như những người trung niên.
Tại sao?
Vì khác biệt không nằm ở "số lượng kiến thức", mà ở "cách kết nối" chúng.
Một người trung niên thì điềm tĩnh hơn,
anh ta không hoảng loạn khi mọi thứ thay đổi,
không bám vào một công thức cứng nhắc,
mà liên tục thích nghi với môi trường.
Cái anh ta có là một năng lực vô thức, gần như bản năng,
để ra quyết định hiệu quả trong những cuộc săn mà không lần nào giống lần nào.
Và những thứ đó, không thể diễn đạt bằng lời.
Một chàng thanh niên chưa thể săn giỏi.
Không phải vì anh ta chưa học,
mà vì anh ta chưa có khả năng tích hợp những tín hiệu vi tế từ môi trường (tiếng gió, âm thanh, phản ứng cơ thể...)
vào trong một trực giác thống nhất.
Triết gia huyền thoại Immanuel Kant từng nói rằng:
“Khả năng hiểu biết là một nghệ thuật bị che giấu trong các tầng sâu của tâm hồn.”
Và quả thật, phần lớn những thứ quan trọng nhất trong cuộc sống,
từ tình yêu, nuôi con, đến trading/đầu tư, lãnh đạo, sáng tạo,...
đều thuộc về loại nghệ thuật bị che giấu ấy.
Người ta có thể đưa cho bạn công thức,
nhưng không thể truyền cho bạn cảm giác khi nếm món ăn.
Người ta có thể chia sẻ chiến lược,
nhưng không thể cho bạn trực giác khi một khoảnh khắc quan trọng đang đến gần.
Người ta có thể kể về hạnh phúc,
nhưng không thể dạy bạn cách cảm nhận nó.
Những thứ ấy chỉ hình thành khi sống đủ lâu, đủ sâu, đủ lặng với chính mình.
Vì thế…
Trading không thể dạy.
Nấu ăn không thể dạy.
Yêu không thể dạy.
Làm cha mẹ không thể dạy.
Lãnh đạo, viết lách, hiểu người, xử lý khủng hoảng… không thể dạy.
Thậm chí, cách sống sao cho ra sống, cũng không thể dạy.
Chúng ta có thể gợi mở.
Có thể chỉ đường.
Nhưng đi như thế nào, ngã ở đâu, và biết tự đứng lên lúc nào...
Là việc mỗi người phải tự sống mà biết.
Comments
Post a Comment