Trong hàng ngàn năm, các triết thuyết lớn của nhân loại đều cố gắng trả lời một câu hỏi nền tảng:
Ý chí có trước hay thực tại khách quan có trước?
Tâm sinh ra thế giới? Hay thế giới sinh ra tâm?
Từ đó hình thành hai trường phái quan điểm rõ ràng:
-Đầu tiên là duy vật: Coi mọi thứ là vật chất có thể đo lường. Thế giới khách quan tồn tại độc lập, còn ý thức chỉ là sản phẩm phụ trồi sinh từ não bộ.
Nhưng trường phái này không thể giải thích được những trải nghiệm chủ quan, như cảm xúc, ý nghĩa sống, hay trực giác....
-Thứ 2 là duy tâm: Cho rằng tâm là gốc. Ý thức, tinh thần có trước, thế giới vật chất chỉ là biểu hiện thứ cấp, phát sinh sau.
Nhưng trường phái này lại không thể lý giải vì sao vẫn tồn tại những thứ vượt khỏi ý chí, như thiên tai, bệnh tật, cái chết....
Hai thái cực này chi phối cách mà chúng ta nhìn cuộc sống. Và cũng là nền tảng mà chúng ta dùng để nhìn thị trường.
Một bộ phận trader mang tư tưởng “duy tâm”.
Họ tin vào ý chí, tâm lý, năng lượng, và trực giác. Họ nói:
“Tất cả chỉ là ý nghĩ, khi có đủ niềm tin, quan sát nội tâm sẽ cảm được dòng chảy thị trường.”
Họ thiền trước lệnh, viết nhật ký cảm xúc, đọc chart bằng trực giác.
Và họ đúng.
Tâm lý ổn định chính là nền tảng sống sót.
Trực giác tinh tế là dấu hiệu của một trader giỏi.
Nhưng nếu không có hệ thống, không có edge, không có kỳ vọng dương, thì tất cả chỉ là ảo tưởng.
Giả sử một thiền sư rèn luyện được tâm lý vững như núi, nhưng nếu dùng sức mạnh tinh thần ấy để… đánh lô đề, thì vẫn sẽ thua trong dài hạn.
Bởi vì đây là một trò chơi có bản chất khách quan là kỳ vọng âm.
Trading cũng vậy.
Về cơ bản, nó gần giống một trò kỳ vọng âm, khi bạn phải trả phí, chịu trượt giá, sống chung với tail risk....
Nếu không có lợi thế thực sự có thể đo được,
hoặc điều kiện thị trường cho phép cấu trúc tạo ra một số giai đoạn kỳ vọng dương cho bạn nắm bắt, thì dù tâm bạn có tĩnh đến đâu, cuối cùng tài khoản vẫn cháy.
Trực giác chỉ đáng tin khi nó được rèn từ hàng chục nghìn giờ thực chiến + phản tư.
Còn không, nó chỉ là ngụy biện sau vài lần ăn may.
Ngược lại, trader “duy vật” tin rằng mọi thứ có thể đo được, số hoá được.
Xác suất, tỷ lệ thắng, R:R, kỳ vọng, Sharpe, Sortino, equity curve…
Thế giới với họ là chuỗi công thức.
Và điều đó cũng đúng.
Nếu thiếu định lượng, bạn chẳng khác gì người mù đi giữa chợ.
Nhưng nếu bạn nghĩ rằng chỉ cần định lượng là đủ, bạn lại đang tự đẩy mình vào ảo tưởng kiểm soát.
Tất cả những gì bạn đo, chỉ là phép quy nạp từ quá khứ.
Và quá khứ thì không lặp lại y nguyên.
Mọi mô hình đều là một cách giả định thế giới tĩnh, trong khi bản chất thị trường là động.
Nó là một hệ phi tuyến, luôn thay đổi, và tệ hơn, nó phản ứng lại chính hành vi của bạn.
Bạn có thể backtest đúng. Nhưng chỉ cần một biến mới xuất hiện, hệ thống có thể sụp đổ. Và bạn không hiểu vì sao.
Trading không phải vật lý. Không có định luật hấp dẫn. Không có hằng số. Không có trật tự vĩnh hằng….
Chỉ có dòng chảy luôn đổi khác.
Cả hai thái cực trên đều bị kẹt trong nhị nguyên: hoặc "chỉ tâm", hoặc "chỉ vật".
Chúng buộc chúng ta phải chọn phe, để rồi phủ nhận bên còn lại.
Nhưng chúng ta không cần làm thế.
Có một con đường khác... con đường mà Phật giáo đã chỉ ra….
Nó gọi là Trung đạo - Majjhima Paṭipadā.
Không duy tâm, cũng không duy vật.
Mọi pháp đều duyên sinh, tạo ra từ sự tương tác của nhiều yếu tố (5 uẩn):
-Sắc uẩn: chart, giá, thị trường (dữ liệu khách quan).
-Thọ uẩn: cảm giác lạc khi thắng, khổ khi thua.
-Tưởng uẩn: hình dung, kỳ vọng giá sẽ đi đâu.
-Hành uẩn: quyết định vào lệnh, cắt lỗ, chốt lời.
-Thức uẩn: nhận biết toàn bộ tiến trình đang diễn ra.
Mỗi lệnh là kết quả của nhiều "duyên": xu hướng thị trường, thời điểm, tâm trạng, hệ thống, cấu trúc giá, động thái liquidity, macro, tin tức, vị thế người chơi khác,......
Và tất cả đều liên tục thay đổi.
Vì vậy, Trung đạo trong trading không chọn phe.
Mà không chấp vào phe nào cả.
-Là thấy rõ vai trò của hệ thống nhưng không thần tượng nó.
-Là rèn luyện trực giác nhưng luôn đối chiếu với thực tại.
-Là linh hoạt thay đổi khi cần, mà không mất đi nguyên tắc cốt lõi.
Một hệ thống giao dịch tốt không chỉ là một loạt công thức mua/bán, dừng lỗ/chốt lời. Nó là một cấu trúc được xây từ 3 tầng:
-Logic: dựa trên xác suất, backtest, thống kê.
-Quản trị: kiểm soát rủi ro, drawdown, vị thế.
-Tâm lý: bạn có dám làm đúng như hệ thống khi thị trường không đi đúng hướng?
Không ít người có thể xây được hệ thống có lợi thế.
Nhưng rất ít người giữ được nó.
Khi bị drawdown, khi dính 5 lệnh lỗ liên tiếp, khi vừa cắt lỗ xong thì giá quay đầu.... họ từ bỏ hệ thống.
Một phương pháp tốt không thể tồn tại nếu tâm không vững.
Và một cái tâm mạnh mẽ, không rối loạn, sẽ không bao giờ dính vào việc sửa đổi liên tục hệ thống mỗi khi thua.
Nhiều người nghĩ Trung đạo là “nghe theo cảm giác nhưng có dừng lỗ”,
hoặc “vào lệnh theo trực giác rồi quản lý vốn chặt”.
Nhưng thực chất, nếu tâm lý vững nhưng không có hệ thống hoặc cấu trúc thị trường cho phép (tồn tại những giai đoạn kỳ vọng dương), thì trực giác chỉ là một loại "ảo giác niềm tin."
Trực giác tốt là thứ sinh ra từ kinh nghiệm và quan sát tinh tế.
Tâm lý chỉ ổn định nếu gắn trong một khung vận hành rõ ràng.
Nói cách khác:
-Trực giác giúp bạn nhận ra cơ hội.
-Hệ thống giúp bạn quyết định nên vào hay đứng ngoài.
-Tâm lý giúp bạn thực hiện đúng, dù kết quả ra sao.
Những thứ đó bổ trợ cho nhau chứ không thể tách rời.
Trung đạo không phủ nhận trực giác, cũng không phủ nhận khách quan.
Trung đạo thấy cả hai đều chỉ là “duyên khởi” (phải đủ điều kiện/tương tác mới thành).
Do vậy, Trung đạo không chấp vào bên nào, mà biết dùng đúng lúc, đúng chỗ.
Chọn đi theo Trung đạo không phải để biết trước tương lai, hay để chứng minh rằng “mọi thứ là ý nghĩ” hay “mọi thứ là dữ liệu”.
Trung đạo là không mù quáng chạy theo mô hình, cũng không chìm đắm vào trực giác.
Là hệ thống có tâm, và tâm có hệ thống.
Là không tìm sự chắc chắn, mà chấp nhận sự bất định, rồi vận hành trong đó.
Khi ấy, trading không còn là trò chơi kiếm tiền.
Mà là một con đường rèn luyện thân tâm, ngay trong đời sống hiện đại.
Comments
Post a Comment