Ngẫu Nhiên, Hiệu Quả và Cơ Hội Từ Xu Hướng

Nhiều nghiên cứu về hiệu suất của các quỹ đầu cơ đã đưa ra kết luận rằng không thể đạt được lợi nhuận vượt trội trên thị trường chỉ bằng cách áp dụng các quy tắc hay công thức, bởi vì những phương pháp này không mang lại kết quả tốt hơn so với một danh mục đầu tư được đa dạng hóa ngẫu nhiên. Điều này đã thúc đẩy các nhà lý thuyết tài chính đi tìm lời giải cho một câu hỏi quan trọng: Tại sao một thị trường tài chính hoạt động hiệu quả lại có thể loại bỏ những khoản lợi nhuận quá cao trong thời gian dài? Giả thuyết thị trường hiệu quả (Efficient Market Hypothesis - EMH) chính là một câu trả lời.

Theo giả thuyết này, tại bất kỳ thời điểm nào, tất cả thông tin mới đều được những người tham gia thị trường tiếp nhận và phản ánh tức thì vào giá cả. Điều đó dẫn đến hiện tượng “bước đi ngẫu nhiên” (random walk), khiến giá cả biến động thất thường và không thể dự đoán trước. Các nghiên cứu về chỉ số giá của toàn bộ thị trường cũng như của từng tài sản riêng lẻ cho thấy đồ thị giá của chúng trông tương tự như kết quả của một chuỗi tung đồng xu ngẫu nhiên.

Dù không hoàn toàn đồng ý rằng thị trường hoạt động hiệu quả, tôi cũng không phủ nhận rằng giá cả có xu hướng vận động ngẫu nhiên. Tuy nhiên, tính ngẫu nhiên này không phải là một điều huyền bí mà đơn giản là do con người chưa đủ năng lực tính toán hoặc chưa có mô hình đủ mạnh để nắm bắt. Thực tế, mọi sự vật và hiện tượng xung quanh chúng ta đều chịu sự chi phối của ngẫu nhiên, từ cấp độ nhỏ nhất của hạt lượng tử. Theo vật lý hiện đại, các hạt cơ bản hành xử một cách ngẫu nhiên, nhưng khi kết hợp thành những hệ thống lớn hơn, chúng lại tuân theo quy luật nhất định. Một ví dụ điển hình là entropy—một đại lượng khoa học đo lường mức độ hỗn loạn và không chắc chắn—dù có vẻ ngẫu nhiên, nhưng lại tuân theo nguyên tắc chỉ có thể tăng lên theo thời gian. Tôi tin rằng giá cả thị trường cũng có bản chất tương tự: tuy ngẫu nhiên nhưng vẫn bị chi phối bởi các quy luật. Diễn biến giá có thể được xem như một chuỗi sự kiện sắp xếp theo thời gian, và mỗi sự kiện đó có thể được mô tả bởi một hàm mật độ xác suất. Nếu chúng ta xuất phát từ một hàm mật độ xác suất, có thể tạo ra nhiều chuỗi giá ngẫu nhiên khác nhau. Vì vậy, việc xây dựng một mô hình tài chính có thể nắm bắt được các sự kiện ngẫu nhiên chính là bài toán tìm ra hàm mật độ xác suất phù hợp.

Nếu lấy giá đóng cửa hằng ngày của một cổ phiếu (hoặc tài sản) trong dài hạn, sắp xếp chúng theo mức tăng/giảm so với ngày trước đó (từ mức giảm lớn nhất đến mức tăng lớn nhất) và biểu thị tần suất xuất hiện trên biểu đồ, ta sẽ thu được một phân phối của lợi nhuận. Nhìn theo cách này, mỗi biểu đồ giá thực chất là một quá trình phân phối ngẫu nhiên của các mức tăng giảm theo thời gian.

Hãy quan sát hình minh họa bên dưới. Những người ủng hộ giả thuyết thị trường hiệu quả xây dựng mô hình của họ dựa trên giả định rằng lợi nhuận của thị trường tài chính tuân theo phân phối chuẩn (đường màu xanh với đỉnh cao hơn). Điều này có nghĩa là lợi nhuận thường tập trung quanh mức trung bình, thể hiện sự biến động tương đối ổn định với mức giá của ngày trước đó, đồng thời ít có những biến động mạnh.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy thị trường chứng kiến các biến động cực đoan thường xuyên hơn so với giả định của phân phối chuẩn. Dựa trên dữ liệu thống kê mà tôi đã quan sát, phân phối lợi nhuận thực tế có xu hướng xuất hiện “đuôi béo” (fat tails), như thể hiện trong đường màu cam với đỉnh thấp hơn.

Tôi đã phân tích nhiều loại tài sản tài chính, bao gồm cổ phiếu, hàng hóa và các công cụ phái sinh, sử dụng cùng một phương pháp để tạo ra nhiều biểu đồ hàm mật độ xác suất bằng Python. Trong quá trình đó, tôi thử nghiệm trên dữ liệu từ nhiều khung thời gian khác nhau, từ dài hạn đến ngắn hạn, và nhận thấy rằng ở khung 1-phút, số điểm dữ liệu lên đến hàng chục triệu, giúp tăng độ tin cậy của kết quả.

Mặc dù không thể khẳng định chắc chắn, nhưng với số lượng dữ liệu lớn như vậy, chúng ta có thể xác định xác suất một cách chính xác hơn. Trong giao dịch tài chính, mọi thứ đều mang tính xác suất, và quan trọng hơn là ta không cần sự chắc chắn tuyệt đối để kiếm tiền. Khi phân tích rất nhiều loại tài sản khác nhau, tôi chưa từng thấy một tài sản nào có phân phối chuẩn thực sự. Gần như tất cả chúng đều có chung một đặc điểm: phân phối thực tế luôn bị lệch ở phần đuôi.

Điều này không đồng nghĩa với việc giả thuyết thị trường hiệu quả hoàn toàn sai, mà thay vào đó, nó cung cấp cho chúng ta một góc nhìn khác về thị trường. Tôi cho rằng thị trường vẫn hoạt động hiệu quả và mang tính ngẫu nhiên trong một phạm vi nhất định, nhưng cũng có những giai đoạn nó mất đi tính hiệu quả, và đó chính là cơ hội để khai thác lợi nhuận.

Dựa trên các số liệu thu thập được, tôi đã phát triển một cách nhìn khác về thị trường, chia nó thành hai trạng thái ngẫu nhiên khác nhau:

Khái niệm này thực chất đã được Nassim Nicholas Taleb đề cập trong cuốn Thiên Nga Đen (The Black Swan, 2007). Taleb phân loại các sự kiện ngẫu nhiên thành hai nhóm: Mediocristan—nơi các biến động diễn ra trong phạm vi bình thường, và Extremistan—nơi các sự kiện cực đoan xảy ra với tác động lớn. Nếu phân tích sự thay đổi giá theo từng vùng này, ta sẽ thu được các loại phân phối khác nhau.

Mediocristan tương ứng với phân phối chuẩn theo lý thuyết thị trường hiệu quả. Khi thị trường ở trạng thái này, giá cả thường xuyên ở mức cân bằng, biến động ngẫu nhiên và khó dự đoán, do đó rất khó để tạo ra lợi nhuận vượt trội.

Extremistan lại có phân phối “đuôi béo”, nơi giá cả di chuyển theo xu hướng rõ ràng. Đây là vùng mà các sự kiện cực đoan chiếm ưu thế và có khả năng ảnh hưởng lớn đến tổng thể thị trường.

Khi tách biệt hai trạng thái này, các đuôi béo trong phân phối Extremistan sẽ hiện rõ hơn nhiều so với phân phối tổng thể của thị trường. Điều đó có nghĩa là nếu ta xác định được khi nào thị trường đang trong trạng thái Extremistan—khi giá cả di chuyển có xu hướng mạnh—thì những đuôi béo này có thể mang lại cơ hội sinh lợi đáng kể.

Điều đó có nghĩa là, trong môi trường ngẫu nhiên của thị trường tài chính, phương pháp hiệu quả và mạnh mẽ nhất để kiếm tiền chính là áp dụng các chiến lược giao dịch theo xu hướng. Khi thị trường rơi vào trạng thái Extremistan, nơi các biến động lớn xảy ra và giá cả không còn dao động ngẫu nhiên quanh mức trung bình mà hình thành các xu hướng rõ ràng, những nhà giao dịch có thể tận dụng điều này để tìm kiếm lợi nhuận.

Thay vì cố gắng dự đoán từng dao động nhỏ lẻ trong Mediocristan, nơi giá cả ít biến động và khó tạo ra lợi nhuận bền vững, việc tập trung vào Extremistan, nơi những biến động mạnh mẽ hơn xuất hiện thường xuyên hơn so với giả định của phân phối chuẩn, sẽ mang lại lợi thế lớn hơn.

Do đó, các chiến lược theo xu hướng—dựa trên việc phát hiện và khai thác những giai đoạn thị trường mất đi tính hiệu quả—không chỉ là cách tiếp cận thực tiễn mà còn là một nguyên tắc nền tảng giúp tối ưu hóa lợi nhuận trong dài hạn.