Tại sao giá di chuyển?

Trong trường phái phân tích kỹ thuật, đã xuất hiện rất nhiều lý thuyết miêu tả về thị trường. Chúng đều nhằm mục tiêu mô hình hóa khách quan chuyển động của giá cả. Nhiều huyền thoại trong trường phái này có thể kể đến như Jesse Livermore, Charles Dow, Richard Wyckoff,... Những phương pháp của họ thực sự có điểm chung về nguyên lý mặc dù cách miêu tả khác nhau. Ý tưởng chung của chúng là cho rằng giá cả trên thị trường chuyển động nhờ các xung lực mua bán. Nguyên lý cơ bản đằng sau các chuyển động này khá đơn giản:

Theo đó, biến động của thị trường là kết quả của hai xung lực tương tác với nhau: Lực mua và lực bán. Hai lực đó cố gắng di chuyển giá từ vùng này sang vùng khác. Chúng đại diện cho tổng thể tất cả các phân tích và quyết định của các thành phần tham gia trong thị trường.

Ý tưởng này mang tính tổng quát và chúng ta cần nhận diện được nó khi ứng dụng vào thực tế. Mọi người thường mắc một sai lầm cơ bản trong vấn đề này khi cho rằng giá tăng vì có nhiều người mua hơn người bán hoặc giá giảm vì có nhiều người bán hơn người mua. Trong thực tế, giá có thể tăng kể cả khi có ít người mua hơn người bán và ngược lại, giá có thể giảm kể cả khi có ít người bán hơn người mua. Sự khác biệt trong hai xung lực này không đến từ số lượng người mua bán mà đến từ sự chênh lệch tổng khối lượng mua bán giữa những nhà giao dịch chủ động và những nhà giao dịch bị động.

Thanh khoản trong thị trường được định nghĩa là khả năng giao dịch của một loại tài sản mà không làm ảnh hưởng lớn tới giá trị thị trường của tài sản đó. Thanh khoản sẽ được tạo ra bởi những nhà giao dịch bị động, hay còn gọi là maker (người tạo ra thanh khoản). Họ làm điều đó bằng cách đặt các lệnh chờ bán ở cột ASK (giá chào bán), và lệnh chờ mua ở cột BID (giá chào mua) trong sổ lệnh. Các lệnh chờ này chỉ thể hiện ý đồ của nhà giao dịch, chúng có khả năng khiến chuyển động giá ngừng lại, nhưng không có khả năng làm giá dịch chuyển.

Xem xét hình trên, khi một nhà giao dịch muốn bán tài sản ngay lập tức, anh ta phải đi đến cột BID để thực hiện lệnh thị trường. Giá anh ta nhận được trong hình trên là 2797,50. Đây gọi là giá bid tốt nhất. Bạn có thể thấy khối lượng chờ mua ở 2797,50 là 375, cho nên nếu muốn bán khối lượng cao hơn 375, chẳng hạn như 500, anh ta sẽ phải tìm đến giá thấp hơn là 2797,25. Ngược lại, nếu muốn mua tài sản ngay, anh ta phải đi đến cột ASK để thực hiện lệnh, giá nhận được sẽ là 2797,75. Đây gọi là giá ask tốt nhất. Khối lượng chờ ở đây đang là 103, nên nếu muốn mua với khối lượng cao hơn, anh ta phải tìm đến mức giá 2798,00. Nhà giao dịch này được gọi là nhà giao dịch chủ động, hay còn gọi là taker, người lấy đi thanh khoản. Có một sự chênh lệch giữa hai mức giá bid và ask tốt nhất trong sổ lệnh được gọi là Spread.

Để giá có thể di chuyển lên, người mua chủ động (taker) phải mua tất cả các lệnh chờ bán có sẵn tại mức giá đó, rồi tiếp tục mua vào, tạo ra lực đẩy giá tăng lên mức cao nhằm tìm kiếm những lệnh chờ bán mới để tiến hành giao dịch. Lệnh cắt lỗ của những người bán là một lệnh dừng mua chủ động được kích hoạt khi giá tăng chạm vào, nên nó cũng có khả năng đẩy giá tiếp tục tăng cao hơn. Để giá di chuyển đi xuống, người bán chủ động phải sẵn lòng chấp nhận tất cả lệnh chờ mua tại mức giá hiện tại và tiếp tục đẩy giá xuống để tìm kiếm những lệnh chờ mua ở mức giá thấp hơn. Lệnh cắt lỗ của những người mua là một lệnh dừng bán chủ động được kích hoạt khi giá giảm chạm vào, nên nó cũng có khả năng đẩy giá tiếp tục giảm thấp hơn.

Giá di chuyển dễ và nhanh hơn tại các khu vực tồn tại thanh khoản thấp (ít lệnh chờ). Khi các lệnh chờ bán rút đi, tình trạng thiếu sự quan tâm đến việc bán thể hiện ở cột ASK (giá chào bán) có số lượng hợp đồng nhỏ hơn và do đó giá có thể dễ dàng tăng lên với ít lực mua chủ động. Ngược lại, nếu các lệnh chờ mua rút đi, nó sẽ dẫn tới số lượng hợp đồng mà người mua đặt ở cột BID (giá chào mua) giảm và sẽ là nguyên nhân giá giảm xuống chỉ với ít lực bán chủ động. Trong một môi trường thanh khoản thấp, tình trạng thao túng giá có thể diễn ra dễ dàng hơn.

Bất kể lệnh mua hoặc lệnh bán xuất phát từ đâu (nhà giao dịch nhỏ lẻ, nhà đầu tư tổ chức, giao dịch thuật toán) thì nguyên nhân khiến giá di chuyển vẫn là những lệnh giao dịch chủ động. Chúng ta có thể hiểu rằng giá tăng lên khi cầu lớn hơn cung, có nghĩa là tổng khối lượng những lệnh mua chủ động đang lớn hơn tổng khối lượng những lệnh chờ bán bị động tại vùng giá hiện tại. Sự chênh lệch này sẽ lấy đi thanh khoản (các lệnh chờ bán) khiến giá ask tốt nhất phải di chuyển lên để tìm đến khu vực có nhiều lệnh chờ bán hơn. Khi các lệnh chờ bán bị mất đi, các lệnh chờ mua mới được điền vào chỗ trống làm cho giá bid tốt nhất và ask tốt nhất di chuyển cùng nhau. Lúc này, các lệnh bán chủ động không lớn bằng các lệnh chờ mua nên không thể đẩy giá xuống. Giá dừng lại khi lệnh mua chủ động bị cạn kiệt và khối lượng lệnh chờ bán bị động nhiều hơn. Lúc này, giá chỉ tạm dừng chứ không di chuyển xuống.

Giá chỉ di chuyển xuống khi cung lớn hơn cầu, tức là tổng khối lượng của những lệnh bán chủ động lớn hơn tổng khối lượng của những lệnh chờ mua bị động. Sự chênh lệch này sẽ lấy đi thanh khoản (các lệnh chờ mua) khiến giá bid tốt nhất phải di chuyển xuống dưới để tìm đến khu vực có nhiều lệnh chờ mua bị động hơn. Khi các lệnh chờ mua mất đi, các lệnh chờ bán mới được điền vào chỗ trống làm cho giá aks tốt nhất và giá bid tốt nhất di chuyển xuống cùng nhau. Giá dừng lại khi lệnh bán chủ động bị cạn kiệt và khối lượng lệnh chờ mua bị động nhiều hơn. Lúc này, giá cũng chỉ tạm dừng chứ không di chuyển lên. Quá trình này cứ lặp đi lặp lại như vậy. Đó chính là nguyên nhân khiến giá di chuyển.

Chúng ta có thể tưởng tượng rằng chuyển động của giá giống như một quả bóng đang di chuyển từ trái sang phải trong một môi trường nào đó. Nó liên tục phải chịu tác động của hai lực đối nghịch biến thiên, còn môi trường thì có mật độ đậm đặc thay đổi theo thời gian. Tại các khu vực có nhiều lệnh chờ, hãy hình dung là môi trường đậm đặc hơn khiến lực cản lớn, nên nếu giá muốn di chuyển qua mức đó, nó sẽ cần xung lực mạnh mẽ hơn. Trong các khu vực có ít lệnh chờ, môi trường loãng hơn, khiến cho lực cản nhỏ, nên nếu giá muốn di chuyển qua nó, sẽ cần ít xung lực. Các lực tác động lên quả bóng chính là những lệnh mua và bán chủ động, khi dòng lệnh mua chủ động mạnh mẽ, tức là lực đẩy đang mạnh, nếu nó đủ lớn vượt qua được lực cản của môi trường (là những lệnh chờ bán), giá sẽ di chuyển lên. Ngược lại, nếu các lệnh bán chủ động đủ mạnh vượt qua được lực cản của môi trường (là những lệnh chờ mua), giá sẽ di chuyển xuống.

Sự tác động qua lại lẫn nhau giữa lực mua và lực bán đó chính là bản chất của biến động giá, gốc rễ của phân tích kỹ thuật. Đây là phương pháp đơn giản và hiệu quả nhất có thể giúp chúng ta đọc hiểu chuyển động của thị trường.